پیام آذری - به گزارش خبرنگار مهر، هفته گذشته آخرین رتبه‌بندی سکیمگو (scimago) در مورد وضعیت کشورهای مختلف از نظر انتشارات علمی در سال 2024 منتشر شد. بر اساس این رتبه‌بندی ایران در شاخص تولید علم (انتشار مقالات علمی) رتبه هفدهم دنیا را کسب کرد. این دومین سالی است که رتبه کشور در این شاخص نزولی شده است. دو سال قبل ایران جایگاه پانزدهم دنیا را در این رتبه‌بندی داشت.
در گفتگویی تحلیلی با مدیرکل دفتر سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی پژوهشی وزارت علوم وضعیت رتبه علمی کشور و اقدامات انجام‌شده در این زمینه را مورد بررسی قرار دادیم.
دکتر صمد نژادابراهیمی در گفتگو با خبرنگار مهر، در مورد آخرین نتایج رتبه بندی پایگاه سکیمگو گفت: سال گذشته ما اقدامات زیادی برای بهبود رتبه کشور در این شاخص انجام دادیم تا بتوانیم جایگاه شانزدهم را حفظ کنیم ولی پایگاه سکیمگو امسال حدود 20 روز زودتر اقدام به انتشار نتایج رتبه‌بندی کرد.
وی با بیان این‌که پایگاه سکیمگو از داده‌های ماه پنجم مارچ ماه میلادی اسکوپوس استفاده کرده است، افزود: بر اساس رتبه‌بندی سکیمگو فاصله ما با کشور هلند که در جایگاه شانزدهم دنیا ایستاده است، حدود 200 سند کم‌تر است؛ در حالی که اگر داده‌های فعلی اسکوپوس برای سال 2024 را بررسی کنیم ما حدود 200 مقاله بیشتر از هلند منتشر کرده‌ایم و اگر بر اساس داده‌های فعلی رتبه‌بندی انجام می‌شد ما در جایگاه شانزدهم قرار داشتیم. البته که این مساله ما است و مشکل رتبه‌بندی نیست.
وی خاطر نشان کرد: البته ما از قبل پیش‌بینی می‌کردیم که امسال به رتبه 17 برسیم، به همین دلیل تلاش‌های زیادی انجام دادیم که این اتفاق نیفتد. الان هم در اسکوپوس رتبه 16 داریم ولی در زمانی که داده‌های پایگاه سکیمگو جمع‌آوری شده ما رتبه 17 بودیم و همان به عنوان رتبه ما در سال 2024 ثبت شده است.
نژاد ابراهیمی در مورد نقطه قوت ایران در رتبه‌بندی امسال سکیمگو توضیح داد: اولین نقطه قوت ما در زمینه نشریات است. در رتبه‌بندی سال 2023، تعداد نشریات برتر دارای «چارک» (Q) ایران 320 نشریه بود که خوشبختانه با برنامه‌ریزی های درست امسال 377 نشریه افزایش پیدا کرده است که حدود 57 نشریه جدید با توجه به ارتقاء کیفیت نشر دارای چارک شده است.
اگر نمایه‌سازی انجام نمی‌شد به رتبه بیستم می‌رسیدیم
به گفته مدیرکل دفتر سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی امور پژوهشی وزارت علوم؛ این افزایش نشریات دارای «کیو» از طریق نمایه‌سازی اتفاق افتاده است و اگر نمایه‌سازی نشریات انجام نشده بود شاید رتبه علمی کشور الان رتبه بیستم بود. نشریات نمایه‌سازی شده در 3 سال گذشته حدود 5-6 هزار مقاله به سبد مقالات ایران در اسکوپوس اضافه کرده است.
وی ادامه داد: سال گذشته 52 نشریه ایرانی نمایه‌ بین‌المللی گرفته‌اند و به طور میانگین در هر هفته یک مجله نمایه شده است؛ همین سبب شده وضعیت ما به نسبت خوب باشد.
نژاد ابراهیمی خاطر نشان کرد: ما از همین الان در حال برنامه‌ریزی برای سال بعد هستیم. مسئولین نیز باید به این موضوع توجه داشته باشند و برای این موضوع سرمایه‌گذاری و حمایت‌های لازم را انجام دهند.
وقتی پژوهش بدون پشتوانه مالی پیش می‌رود
وی در پاسخ به این سوال که آیا بودجه پژوهش نسبت به سال گذشته تغییری داشته یا خیر، گفت: از نظر قانونی تغییراتی داشتیم و در برنامه هفتم توسعه عنوان شده که 15 درصد از بودجه دانشگاه‌ها باید در پژوهش سرمایه‌گذاری شود. ما آئین‌نامه اجرایی آن را نوشتیم و دولت نیز آن را مصوب کرد ولی این بخش از قانون امسال باید اجرایی شود و لازم است مجلس شورای اسلامی و سازمان برنامه بودجه همکاری و همراهی لازم برای تخصیص این مقدار بودجه به امر پژوش را داشته باشند.
مدیرکل دفتر سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی امور پژوهشی با بیان این‌که مبالغ موردنیاز برای این موضوع از سوی سازمان برنامه و بودجه تامین نشده است، ادامه داد: دانشگاه‌ها به دلیل هزینه‌های حقوق و دستمزد و هزینه‌های غذای دانشجویی امکان اختصاص این درصد به پژوهش را ندارند.
وی تاکید کرد: اگر دولت واقعاً عزم جدی برای ایجاد تغییرات در پژوهش داشته باشد، باید یک میلیارد دلار علاوه بر بودجه فعلی به صورت سالانه به بودجه پژوهش و فناوری کشور اضافه کند و این مبلغ تنها در پژوهش صرف شود. در حال حاضر بر اساس قانون باید 2 درصد تولید ناخالص ملی به حوزه پژوهش فناوری اختصاص یابد ولی متاسفانه با توجه به محدودیت منابع این عدد در محدود 0.6 درصد است.
برای حمایت از پژوهش نهادهای مختلف پای کار بیایند
وی خاطر نشان کرد: این افزایش تعداد مقالات، نتیجه اقداماتی است که وزارت علوم در زمینه نمایه‌سازی انجام داده است ولی این اقدامات کافی نیست برای بهبود این شرایط لازم است که مجلس، سازمان برنامه و بودجه و ... پای کار بیایند تا با تقویت و نوسازی زیرساخت های پژوهش و فناوری و معیشت پژوهشگران، اعضای هیئت علمی و یاوران علمی باعث تزریق پویایی به جامعه علمی کشور شوند.
نژادابراهیمی درباره راهکارها برای بهبود انتشارات علمی پژوهشگران کشور توضیح داد: یکی از راهکارها در این زمینه تشویق پژوهشگران مقاله‌نویس است. همچنین تبلیغات منفی در خصوص چاپ مقالات علمی باعث دلسرد شدن محققان شده است. وقتی پژوهشگران برای نوشتن مقاله تشویق نمی‌شوند، انگیزه‌ای نیز برای انتشار دستاوردهای خود ندارند.
استاد دانشگاه شهید بهشتی در پاسخ به این سوال که ما در سال 2022 بیش از 78 هزار مقاله منتشر کردیم، چرا هنوز به میزان 2 سال قبل خود نرسیده‌ایم، توضیح داد: ما در حال حاضر 77 هزار و 600 مقاله در اسکوپوس داریم. درست است که هنوز به آمار 2 سال قبل نرسیدیم ولی مجدد شیب نمودار انتشارات ما افزایشی شده است. این میزان تقریباً هزار مقاله از 2 سال پیش کم‌تر است.

وی با بیان این‌که ایران در حال حاضر از مرز انتشار یک میلیون سند در اسکوپوس گذشته است، به بررسی مقایسه کشورهای دارای آمار نزدیک به ایران در اسکوپوس پرداخت و گفت: ایران سال گذشته 75 هزار و 117 سند و امسال 76 هزار و 907 سند منتشر کرده است. در نمودار روند انتشارات ایران به طور کامل مشخص است؛ انتشارات ما در سال 2023 نسبت به 2022 کاهش داشته و در 2024 روند انتشارات ما مجدد صعودی شده که این تاثیر برنامه های وزارت علوم در حوزه پژوهش و فناوری و نهضت نمایه‌سازی نشریات است.

وی در مورد نقش نمایه‌سازی توضیح داد: پژوهشگران ما سال‌های قبل هم مقاله منتشر می‌کردند ولی چون این مقالات در اسکوپوس نمایه نمی‌شدند، در رتبه ما نیز تاثیر نداشتند. الان با نمایه‌سازی نشریات این آمار بهبود پیدا کرده است. و از همه مهم‌تر این‌که پژوهش‌های با کیفیتی که در کشور و در نشریات ملی منتشر می‌شدند، الان در معرض رویت پژوهشگران بین‌المللی قرار می‌گیرند که این امر به حرکت در مسیر مرجعیت علمی کشور کمک می‌کند.
این مقام مسئول تاکید کرد که اگر نمایه‌سازی نشریات اتفاق نمی‌افتاد، آمار ما به حدود 69 هزار مقاله می‌رسید.
سال آینده عربستان از ایران جلو می‌زند؟
مدیرکل دفتر سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی امور پژوهشی در پاسخ به این سوال که با توجه به جمیع این شرایط و همچنین پیشرفت سریع عربستان، آیا سال آینده عربستان از ایران جلو خواهد زد یا خیر؛ گفت: ما تلاشمان را انجام می‌دهیم ولی عربستان با سرمایه‌گذاری که انجام می‌دهد، حتماً ایران و ترکیه را پشت سر خواهد گذاشت. عربستان در فوتبال «رونالدو» را آورده و در پژوهش نیز رونالدوها را به خدمت گرفته است.
وی افزود: اگر ما به پژوهشگرمان 100 هزار دلار در سال بدهیم حتماً مقاله می‌نویسد و تکنولوژی را توسعه می‌دهد. ما در بهترین حالت 5 هزار دلار در سال به پژوهشگران خودمان گرنت پژوهشی می‌دهیم؛ در حالی که عربستان به پژوهشگران پر استناد در ازای همکاری درج نام این کشور به عنوان وابستگی سازمانی (affiliation) دوم مبالغ بسیار خوبی پیشنهاد می‌کند.
نژاد ابراهیمی تاکید کرد: عربستان اگر با همین شرایط پیش برود، نه تنها ایران و ترکیه را رد می‌کند، بلکه تنه به تنه روسیه خواهد زد و در جایگاه 12، 13 دنیا خواهد ایستاد.
کد خبر 6439158