پیام آذری - به گزارش خبرنگار علم و فناوری ایسکانیوز؛ براساس گزارش نیچر، بیش از هشت هزار نفر از دانشمندانی که در رده محققان پراستناد قرار می‌گیرند، حداقل یک بار مقاله‌شان سلب اعتبار شده است.
مقالات علمی قبل از اینکه چاپ شوند، بارها و بارها توسط داوران علمی مجله مورد بررسی دقیق قرار می‌گیرند. علیرغم این بررسی‌ها گاهی اوقات مقاله‌ای بعد از چاپ و به اصطلاح آنلاین شدن در وب‌سایت‌ها و پایگاه‌های داده مهم، گاهی اوقات اشتباهات کوچکی مانند درج اشتباه آدرس ایمیل نویسنده اول یا نام هر یک از نویسندگان مقاله رخ می‌دهد که البته قابل اغماض است.
اما گاهی هم اشکالاتی در مقالات وجود دارند که اعتبار آن را زیر سوال می‌برند و لازم است که مقاله باز پس گرفته یا به اصلاح ری‌ترکت (retract) شود.
باز پس‌گیری روشی است که به خوانندگان مقاله هشدار می‌دهد گرچه مقاله چاپ شده است، اما محتوای آن اشکالات اساسی دارد و دیگر سندیت و اعتبار لازم را ندارد. باز پس‌گیری مقاله رخدادی طبیعی و بخشی از فرآیند چاپ مقاله است و مجلات معتبر می‌بایست مقالاتی که بعد از چاپ دارای اشکالات عمده هستند را باز پس دهد.
در حقیقت وقتی یک مجله، مقاله‌ای را ری‌ترکت می‌کند به این معنی نیست که قصد دارد نویسندگان آن مقاله را تنبیه کند، بلکه هدف اصلی آن جلوگیری از رخداد اشتباه و خطا در ساحت علم است. ری‌ترکت شدن مقاله صرفا بازگشت به صفر است؛ به این مفهوم که مقاله این بار بعد از مرحله چاپ ریجکت می‌شود.
محققان نیچر با تحلیل پایگاه‌های داده مهم علمی سعی کردند که «مقیاس ری‌ترکت» را ترسیم کنند و متوجه شوند چرا مقالات سلب اعتبار می‌شوند؟ «جان یوانیدیس»، اپیدمیولوژیست دانشگاه استنفورد در آمریکا که این تحقیق را رهبری کرده است، می‌گوید: هر سلب اعتباری، نشانه رفتار نادرست نیست. اما مهم است که چشمان تیزی داشته باشیم و در تمام زمینه‌های علمی و روی همه افرادی که بیشترین تاثیر را در علم دارند، کنکاش کنیم.
محققان نیچر با تحلیل داده‌های مربوط به مقالات به این نتیجه رسیدند که مقالات سلب اعتبار شده معمولا نسبت به آنهایی که سلب اعتبار نشده‌اند، مقالاتی هستند که خوداستنادی بالایی داشته‌اند و مقالاتی که تعداد نویسندگان بیشتری دارند نسبت به آنهایی که نویسندگان کمتری دارند، بیشتر سلب اعتبار می‌شوند.
یوانیدیس و همکارانش از جامع‌ترین پایگاه داده ری‌ترکت مقالات استفاده کردند که توسط سازمان رسانه‌ای «ری‌ترکشن واچ» گردآوری شده و حاوی بیش از 55 هزار مقاله سلب اعتبار شده است. آنها این سوابق را به داده‌های استنادی از «اسکوپوس»، پایگاه داده‌های ادبیات و استناد که توسط ناشر الزویر نگهداری می‌شود، مرتبط کردند. و سپس سلب اعتبارهایی را که به خطای نویسنده نسبت داده نمی‌شد، آن‌هایی که نمی‌توانستند در اسکوپوس مرتبط شوند و مواردی که بازپس‌گیری‌ها منجر به انتشار مجدد می‌شد، فیلتر کردند. این باعث شد که آنها تقریباً 39 هزار و 500 مقاله سلب اعتبار شده داشته باشند که آنها را با فهرستی از نویسندگان پراستناد مقایسه کردند.
سلب اعتبار در چه کشورهایی بیشتر است؟ محققان نیچر در این مطالعه دانشمندانی که بیشترین استناد را داشتند به 2 گروه تقسیم کردند. اولی شامل 217 هزار و 97 محقق می‌شد که در طول حرفه خود به دلیل پراستناد بودن مقالاتشان جزو 2 درصد دانشمند برتر بودند و گروه دوم که شامل 223 هزار و 152 نفر می‌شد، فقط در سال 2023 به دلیل پراستناد شدن مقالات‌شان در لیست 2 درصد دانشمند برتر قرار گرفتند.
محققان نیچر دریافتند که چهار درصد (هشت هزار و 747 نفر) از پراستنادترین محققان در سال 2023 (گروه دوم) حداقل یک بار مقاله‌شان سلب اعتبار شده است و این عدد در مورد گروه اول که در طول کل عمر آکادمیک خود پراستناد بودند، حدود 3/3 درصد (هفت هزار و 83 نفر) است.
نرخ سلب اعتبار در میان محققان پراستناد بسته به کشور هم متفاوت است. در 20 کشوری که بیشترین نویسندگان پراستناد در آنها کار می‌کنند -مثل هند، چین و تایوان – ری‌ترکت شدن مقالات نسبت به کشورهایی که کمترین دانشمند پراستناد را دارند -مثل فنلاند و بلژیک – به مراتب بیشتر دیده می‌شود.
یوانیدیس می‌گوید: با توجه به اینکه در کشورهایی مانند عربستان و چین هر پنج روز یک بار یک مقاله منتشر می‌شود، پس خیلی دور از ذهن نیست که مقالات بیشتری سلب اعتبار شوند.
علت‌یابی «دوروتی بیشاپ»، عصب‌روان‌شناس بازنشسته دانشگاه آکسفورد در انگلستان، که توجه خود را به بررسی یکپارچگی علمی معطوف کرده است، می‌گوید این مطالعه به تعیین کمیت مشکل پس‌رفت در میان مقالات پراستناد کمک می‌کند، اما دلایل پس‌گیری را بررسی نمی‌کند.
او می‌افزاید: این تجزیه و تحلیل شواهد ضعیفی ارائه می‌کند که نشان می‌دهد این یک موضوع واقعی است و ما باید به دقت به نویسندگانی با نرخ استناد بالا نگاه کنیم، نه اینکه آنها را پژوهشگران بزرگی فرض کنیم.
«ایوان اورانسکی»، یکی از بنیانگذاران ری‌ترکشن واچ، نیز به این موضوع اشاره می‌کند که جای تعجب نیست اگر دانشمندان با استناد بالا بیشتر از بقیه با سلب اعتبار مقالات‌شان روبه‌رو می‌شوند؛ به ویژه در بخش‌هایی از جهان که محققان انگیزه بیشتری برای بالا بردن نرخ استناد به مقالات‌شان دارند. زیرا این امر می‌تواند به شیوه‌هایی منجر شود که به طور مصنوعی استنادها را افزایش دهند.
اورانسکی می‌افزاید: حدس من این است که نرخ ری‌ترکت شدن مقالات ناشی از رویکرد برخی از محققان و فضاهای آکادمیک است که سعی دارند با دستکاری روی محتوا و داده‌های پژوهشی، میزان استناد مقالات خود را بالا ببرند. از این رو است که گاهی نتایج، عملکرد دانشمندان و رتبه‌بندی آنها را براساس استناد مقالات‌شان زیر سوال می‌برد.

مجله «کلاریویت» -وابسته به یک شرکت تحقیقاتی و تحلیلی که مقر آن در لندن است- فهرست دیگری از محققان پراستناد را تهیه کرده است. این مجله از داده‌های ری‌ترکشن واچ استفاده کرده است و در نتیجه در فهرست خود، استناد به مقالاتی که سلب اعتبار شده‌اند را در نظر نمی‌گیرد و محققانی را که شواهدی مبنی بر اینکه مقالاتشان به دلیل رفتار نادرست پس گرفته شده اند، فهرست نمی کند.
یوانیدیس می‌گوید اعلامیه‌های سلب اعتبار اغلب اطلاعات زیادی در مورد چرایی بازپس ‌گرفتن یک مقاله ارائه نمی‌کنند، که این امر توانایی محققان را برای تعیین علت بازپس‌گیری در زمینه‌ها، رشته‌ها و حوزه‌ها مختل می‌کند. او پایگاه داده‌های بازپس‌گیری‌ها را که از طریق الزویر در دسترس است، به‌ عنوان ابزاری برای مطالعه رابطه بین نقل‌قول‌ها و بازپس‌گیری‌ها و اینکه چرا پس‌گیری‌ها رخ می‌دهند، می‌بیند.
انتشارات و استنادها ارکان مهم در دانشگاه به شمار می‌روند. با این حال، تشخیص مقالات یا استنادات مشکوک از موارد واقعی دشوار است. همراه با این واقعیت که فرآیندهای ویرایشی، داوری و انتشار به شدت متکی به اعتماد هستند، این امر منجر به تحریفات بسیاری شده است.
معیارهای عملکرد یک محقق - از جمله تعداد مقالات منتشر شده، استنادهای به دست آمده و گزارش‌های بررسی همتایان ارسال شده - می‌تواند برای ایجاد شهرت و دیده شدن، منجر به دعوت برای سخنرانی در کنفرانس‌ها، بررسی نسخه‌های خطی، ویرایش مسائل ویژه توسط مهمان و پیوستن به سرمقاله شود. این موارد می‌تواند وزن بیشتری به ارتقای شغلی محققان بدهد تا در نهایت بتوانند بودجه بیشتری برای تحقیقات خود دریافت کنند و یا مقالات بیشتری به پژوهش آنها استناد کنند و همین عوامل باعث ارتقای بیشتر محققان می‌شود.
در پی این مسائل، کسب‌وکارهای بی‌وجدانی شکل گرفته‌اند که به کارخانه‌های مقاله‌سازی معروفند و روی این سیستم سرمایه‌گذاری می‌کنند. آنها مقاله‌هایی را براساس داده‌های ساخته شده یا دستکاری شده یا سرقت شده تولید می‌کنند و در نتیجه تعداد مقاله‌هایی که ریجکت می‌شوند و چاپ نمی شوند و حتی آنهایی که بعد از انتشار در مجلات علمی سلب اعتبار می‌شوند، افزایش می‌یابد.
اما ناشران معتبر وقتی مقالاتی را از محققان برجسته تهیه می‌کنند - از جمله برخی که ممکن است به سرعت از طریق اقدامات مشکوک یا ناصادقانه دیده شوند - و مرتباً از آن افراد به عنوان داور و ویراستار استفاده می‌کنند، همدست هستند. صنعت نشر از حجم زیادی از مقالات، از جمله مقالاتی که از نظر علمی معتبر نیستند، سود می‌برد.
چه بر سر مقالات ارجاع شده به پژ وهش های سلب اعتبار شده می‌آید؟ سلب اعتبار مقالات به طور پیوسته در چند دهه گذشته در حال رشد بوده است و در سال 2023 به رکورد 14 هزار تا رسید. این در حالی است که قبل از آن مثلا در سال 2009 تعداد آنها فقط حدود هزار تا بوده است.
یکی از جنبه‌هایی که اغلب نادیده گرفته می‌شود این است که چه اتفاقی برای مقالاتی می‌افتد که به تحقیقات سلب اعتبار شده استناد می‌کنند. نیچر در ماه ژوئن 2023 در مقاله‌ای به این موضوع پرداخت و عنوان کرد که تعداد مقالاتی که در زمینه سلول‌های بنیادی سلب اعتبار شده‌اند به قدری بالاست که حدود پنج هزار بار مورد استناد را به خود اختصاص داده‌اند! با این اوصاف چه بر سر مقالاتی که به این پژوهش‌ها استناد کرده‌اند؟
انتهای پیام/