بزرگنمايي:

پیام آذری - رایا جلابی خبرنگار خاورمیانه روزنامه فایننشال تایمز نوشت: در آستانه سقوط دمشق، بشار اسد به همراه پسرش حافظ سوار بر یک خودروی زرهی روسی از پایتخت گریخت. در حالی که نزدیکان و وفادارانش به دنبال مردی بودند که وعده داده بود از آنان حفاظت کند، شواهدی از ترک ناگهانی وی در محله مالکی دمشق پدیدار شد.
چراغ‌های روشن و خیابان‌های خالی: راز پنهان آخرین شب اسد در دمشق
شامگاه 7 دسامبر، حوالی ساعت 11 شب، همکاران قدیمی اسد که از کنار خانه‌اش عبور می‌کردند، با صحنه‌ای غیرمنتظره مواجه شدند: پست‌های نگهبانی خالی، ساختمان‌های متروک، چراغ‌های روشن، فنجان‌های قهوه نیمه‌خورده و لباس‌های نظامی پراکنده در خیابان.
این نشانه‌ها گویای ترک ناگهانی رئیس‌جمهور و نزدیکانش بود. تا نیمه‌شب، اسد و پسرش به پایگاه هوایی حمیمیم روسیه در شمال غرب سوریه منتقل شدند. این فرار را منابع مختلف از جمله یک فرمانده شورشی و یک مأمور اطلاعاتی سابق تأیید کرده‌اند.
پیش از ترک دمشق، اسد به ارتش خود دستور داد دفاتر و اسناد را نابود کنند، اما تسلیم شدن را اعلام نکرد. روسیه، که در طول جنگ داخلی سوریه از اصلی‌ترین حامیان دولت اسد بود، او را به پایگاه حمیمیم منتقل کرد. در همین حال، یک فرمانده هیئت تحریر الشام هرگونه مذاکره این گروه برای تسهیل خروج اسد را رد کرد.
با وجود حمایت روسیه برای خروج بشار اسد و پسرش از پایتخت، آنها تا بامداد 8 دسامبر در انتظار ماندند. سرانجام، مسکو به بهانه‌های بشردوستانه به آنها پناه داد و اندکی بعد، اسد و پسرش به روسیه پرواز کردند. این اتفاق پایانی بر نیم‌قرن حاکمیت خانواده اسد بر سوریه بود. روزنامه فایننشال تایمز با بیش از دوازده مصاحبه، از جمله با افراد مطلع در درون رژیم و آگاهان از تحرکات خانواده اسد، وقایع روز‌های پایانی قدرت بشار اسد را مستند کرده است. این منابع، که خواستار ناشناس ماندن شدند، تصویر روشنی از سقوط ناگهانی حکومت اسد ارائه داده‌اند. تلاش‌ها برای برقراری ارتباط با خانواده اسد در مسکو بی‌نتیجه مانده است.
فرار در سکوت؛ اعترافات نزدیکان بشار اسد درباره شب سقوط دمشق
بشار اسد و نزدیکانش هرگز تصور نمی‌کردند که شورشیان بتوانند حمله‌ای سریع و برق‌آسا را عملی کنند. او که سال‌ها از حمایت نظامی و سیاسی روسیه بهره برده بود، باور داشت که جنگ داخلی سوریه را به نفع خود به پایان رسانده است. اسد امیدوار بود با جلب حمایت برخی کشور‌های عربی و اروپایی، موقعیت بین‌المللی خود را احیا کند. اما تنها ده روز برای شورشیان، به رهبری هیئت تحریر الشام، کافی بود تا با حمله‌ای برنامه‌ریزی‌شده، دمشق را به تصرف درآورند.
در روسیه، بشار اسد بار دیگر با همسرش، اسماء الاسد، دیدار کرد. اسماء، که در هفته‌های اخیر برای درمان سرطان در مسکو به سر می‌برد، به همراه والدینش در این کشور مستقر بود. فواز الاخرس، پدر اسماء که اخیراً از سوی آمریکا تحریم شده بود، نیز در روسیه حضور داشت. فرزندان اسد، از جمله زین که در سوربن ابوظبی تحصیل می‌کرد، اکنون به خانواده پیوسته‌اند. این در حالی است که بشار اسد بدون خداحافظی، وفاداران خود را که سال‌ها به او متعهد بودند، رها کرد. او حتی نزدیک‌ترین اعضای خانواده، شامل پسرعموها، خواهران و برادران و دیگر بستگانش را در جریان فرار خود قرار نداد. بسیاری از این افراد در نهایت مجبور شدند بدون حمایت او، با پیشروی شورشیان روبه‌رو شوند و از خود دفاع کنند.
وفاداران سرخورده، فرار شبانه بشار اسد را نمونه‌ای آشکار از خودمحوری بی‌پایان او دانستند؛ همان ویژگی‌ای که منجر به اعمال خشونت‌بار او علیه مردم و چپاول منابع کشور برای منافع شخصی‌اش شد. یکی از منابع آگاه از جزئیات این فرار گفت: «تا یک ساعت قبل از فرار، او به اطرافیانش می‌گفت که همه‌چیز تحت کنترل است.»
محمد جلالی، نخست‌وزیر وقت، در مصاحبه‌ای با شبکه العربیه گفت که در ساعت 10:30 شب 7 دسامبر با اسد تلفنی صحبت کرده است. به گفته جلالی، او از آشفتگی خیابان‌ها و موج گسترده جابه‌جایی مردم از مرکز سوریه به سوی سواحل خبر داده بود. جلالی افزود: «اسد تنها گفت فردا خواهیم دید. این آخرین چیزی بود که از او شنیدم. او دیگر به تماس‌های بعدی پاسخ نداد.»
یاسر ابراهیم و منصور عزام: مهره‌های مالی اسد در پرواز به مسکو
روزنامه فایننشال تایمز نتوانسته حضور همه مسافران پرواز فرار اسد را تأیید کند، اما منابع نزدیک به نظام اسد می‌گویند او دست‌کم دو نفر از افراد کلیدی مالی خود، یاسر ابراهیم و منصور عزام را همراه خود برده است. این دو مسئول مدیریت دارایی‌های پنهان‌شده اسد در خارج از سوریه بوده‌اند. این اقدام، هرچند تأیید نشده، در میان وفاداران نظام این باور را تقویت کرده که اسد ثروت خود را به خانواده گسترده‌اش ترجیح داده است.
در اولین اظهارات عمومی پس از سقوط، اسد تلاش کرد روایت خود را از وقایع ارائه دهد. او مدعی شد که تا ساعات اولیه صبح یکشنبه در دمشق بوده و «به وظایف خود عمل می‌کرده است.» وی ادعا کرد که خروجش «از پیش برنامه‌ریزی نشده» بود. اما ویدیو‌هایی که از سوی شورشیان و شهروندانی که به اقامتگاه خصوصی اسد هجوم بردند منتشر شد، تصویری متفاوت ارائه داد. این تصاویر حاکی از خروجی شتاب‌زده بود: آلبوم‌های عکس خانوادگی، انبار‌هایی مملو از مواد غذایی و ده‌ها کیسه و جعبه از برند لوکس هرمس که در کمد‌های اسماء الاسد باقی مانده بود.
با آغاز حمله هماهنگ و برنامه‌ریزی‌شده شورشیان به استان شمالی حلب، بشار اسد به مسکو سفر کرد تا از روسیه درخواست مداخله نظامی کند. اما در حالی که چهار روز از این درخواست می‌گذشت، دومین شهر بزرگ سوریه سقوط کرد و نیرو‌های شورشی، به رهبری هیئت تحریر الشام، به سمت جنوب پیشروی کردند. همزمان، عباس عراقچی وزیر خارجه ایران وارد دمشق شد و پس از دیدار‌هایی کوتاه، به آنکارا سفر کرد.
مقامات ترکیه که انتظار داشتند پیام خاصی از سوی اسد دریافت کنند، با سکوتی غیرمنتظره رو‌به‌رو شدند. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، که طی سال‌های گذشته تلاش‌های مکرری برای عادی‌سازی روابط با اسد انجام داده بود، بار دیگر از بی‌اعتنایی رئیس‌جمهور سوریه ناامید شد. آخرین تلاش اردوغان در ژوئیه همان سال نیز به نتیجه‌ای نرسیده بود.
از لبنان تا دوبی: مقامات نظام اسد چگونه از فروپاشی گریختند؟
در روز‌های پایانی، اسد به‌طور فزاینده‌ای از وضعیت خود ناامید شد. منابع مطلع فاش کردند که سه یا چهار روز پیش از ترک دمشق، اسد از طریق مسکو پیامی ارسال کرد مبنی بر اینکه آماده است در ژنو با اپوزیسیون سیاسی تبعیدی مذاکره کند—چیزی که پیش‌تر به شدت از آن خودداری می‌کرد. اما به نظر می‌رسد این پیام هرگز از سوی روسیه به دیگران منتقل نشده باشد. با سقوط نظام اسد، موج گسترده‌ای از وفاداران و مقامات نزدیک به اسد دمشق را ترک کردند. بسیاری از آنها از طریق مرز زمینی به بیروت گریختند و در خانه‌های شخصی، آپارتمان‌های لوکس یا هتل‌های پنج‌ستاره مستقر شدند.
در هتل مجلل فنیقیا بیروت، صبحانه‌های آفتاب‌گیر شاهد تجمع سوری‌هایی بود که با کیف‌های لوکس لویی ویتوندر، تخم‌مرغ آب‌پز و کیوی می‌خوردند و با صدایی آرام درباره آینده خود و کشورشان گفت‌و‌گو می‌کردند. در یکی از میزها، سه زن خاطرات فرار شبانه خود را با یکدیگر به اشتراک گذاشته و درباره برنامه‌ریزی برای ثبت‌نام فرزندانشان در مدارس دوبی صحبت می‌کردند. یکی از آنها با نگرانی از ناپدید شدن یکی از نزدیکانش پس از سقوط اسد سخن گفت. شاهدان در بیروت گزارش دادند که در میان این فراریان، چهره‌های کلیدی نظام اسد و اعضای اصلی شبکه قدرت و ثروت این خانواده حضور داشتند. از جمله این افراد بثینه شعبان، مشاور باسابقه و نزدیک بشار اسد بود که در روز‌های پایانی به بیروت گریخت و اکنون در سایه امنیتی شدید زندگی می‌کند.
پس از سقوط دمشق و پراکندگی وفاداران نظام اسد، بسیاری از شخصیت‌های برجسته این نظام به سرعت لبنان را ترک کردند. کسانی که گذرنامه خارجی داشتند به اروپا گریختند، برخی دیگر به امارات متحده عربی رفتند و مقامات ارشد نظامی یا به روسیه منتقل شدند یا در لیبی مستقر شدند. از جمله، بثینه شعبان مشاور باسابقه بشار اسد، بعد‌ها در دوبی دیده شده است، شهری که همواره پناهگاهی برای تبعیدیان و اعضای رژیم‌های سقوط‌کرده بوده است.
در این میان، برادر کوچکتر بشار یعنی «ماهر اسد» فرمانده لشکر چهارم ارتش و یکی از چهره‌های محوری در ساختار فساد نظام اسد، اندکی پیش از سقوط دمشق به اطرافیان خود هشدار داد که به لبنان فرار کنند. اما او نیز مجبور شد به سرعت سوریه را ترک کند و گفته می‌شود از مرز به عراق گریخته است. فایننشال تایمز نتوانسته تأیید کند که آیا او همچنان در عراق به سر می‌برد یا به روسیه منتقل شده است.
از دیگر اعضای خانواده اسد، بستگان مادری بشار، ایاد مخلوف، سرهنگ اطلاعاتی و برادر دوقلویش ایهاب مخلوف به همراه مادرشان در مسیر فرار به لبنان هدف حمله قرار گرفتند. در این حمله، ایهاب کشته شد و ایاد و مادرشان زخمی شدند. طبق گزارش‌ها، ایاد در بیمارستان چتورا لبنان تحت درمان قرار گرفت و سپس به دوبی رفت. این خبر توسط منابع آگاه تأیید شده است.
برادر دیگر، رامی مخلوف، که زمانی از مهم‌ترین چهره‌های اقتصادی نظام اسد و کنترل‌کننده بیش از نیمی از اقتصاد سوریه بود، همچنان در نوعی حبس خانگی به سر می‌برد. سرنوشت او پس از سقوط نظام همچنان نامعلوم است. ایاد و ایهاب تا زمان فروپاشی نظام از نزدیکان بشار و اسماء اسد بودند. علی مملوک، مشاور ارشد بشار و رئیس سابق سازمان اطلاعات عمومی نیز مفقود شده است. برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که چندین خانواده برجسته وفادار به نظام به سفارت روسیه در دمشق پناه برده‌اند، اما هویت آنها همچنان تأیید نشده است. دولت جدید سوریه از روسیه خواسته است که خروج شهروندان سوری از کشور را تسهیل نکند.
چهار ساعت پیش از فرار بشار اسد، حافظ اسد، پسر 23 ساله او، در پارکی نزدیک کاخ ریاست‌جمهوری با دوستانش وقت‌گذرانی می‌کرد. او به‌تازگی از روسیه بازگشته بود، جایی که از پایان‌نامه دکترای خود در علوم فیزیک و ریاضیات دفاع کرده بود. شاهدان می‌گویند که حافظ پس از آن به خانه بازگشت تا با پدرش شام بخورد. در همین زمان، شایعاتی مبنی بر اینکه بشار اسد قصد دارد سخنرانی عمومی انجام دهد، به سرعت در دمشق و میان میلیون‌ها سوری گسترش یافت. این شایعات بسیاری را پای تلویزیون‌ها میخکوب کرد، اما سخنرانی هیچ‌گاه انجام نشد. مشخص نیست که آیا حافظ از این موضوع آگاه بوده که تنها چند ساعت بعد، کشور را برای همیشه ترک خواهد کرد یا خیر.
فرارو