پیام آذری - به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین روز جمعه 30 دی 1373 مهندس بازرگان نخست‌وزیر دولت موقت که برای درمان روانه‌ی سوئیس شده بود، در پی حمله قلبی چشم از جهان فرو بست. روزنامه‌ی اطلاعات فردای آن روز متن وصیت‌نامه‌ی ایشان را که 23 روز پیش از آن یعنی هفتم دی 73 تنظیم کرده بود به شرح زیر منتشر کرد:
وصیت‌نامه مهندس بازرگان در خانه نارون
بسم‌الله‌الرحمن الرحیم
کل من علیها فان و یبقی وجه ربک ذوالجلال و الاکرام
وصیت‌نامه‌ی بنده گنهکار بی‌مقدار، محتاج عفو و رحمت پروردگار و درخواست‌کننده‌ی دعای بندگان مومن و مهربان، مهدی بازرگان، به همسر عزیز خود، فرزندان دلبند با همسران گرامی آن‌ها، نوادگان نازنین و به همه‌ی خویشاوندان با مهر و صفا، به دوستان ارجمند و به آشنایان و اهل لطف.
با اقرار به وحدانیت و ربوبیت خالق رحمن و با درود بر همه‌ی پیامبران علی‌الخصوص خاتم آن‌ها محمد مصطفی صل‌الله علیه و آله و سلم و بر اهل بیت طهارت و امامت.
1
اولین و مهم‌ترین آرزو و توصیه‌ام به خانواده و خویشان و دوستان این است که رفتن من برای‌شان عبرت بوده، به زندگی همیشگی خیلی بزرگ‌تری که در پیش دارند بیش‌تر از دو روزه دنیای گذران بیندیشند و تدارک ببینند.
زندگی بی‌مرگ و انتها که خبرش را فرستادگان خدا داده، ما را بر حذر از آتش و عذاب و امیدوار به رستگاری و رضوانش کرده‌اند، به فرض که کسی یقین به وقوع آن نداشته باشد، دلیل قطعی هم به دروغ بودن و عدم آن ندارد. حال که بنا به خبرها و هشدارهای شخصی چون محمد مصطفی (ص) و کتابی چون قرآن، شدت و مدت عذاب چنان وحشتناک و غیرقابل تحمل است که احتمال وقوعش را هر قدر کم و کوچک بگیریم، مصلحت و منفعت ما ایجاب می‌نماید که با توجه به عظمت واقعه و بی‌نهایت بودن مصیبت، آن را به حساب بیاوریم و راه احتیاط هم که شده باشد در پیش بگیریم.

وصیت من این است که نه آخرت و قیامت را نفی و فراموش کنید و نه روزی‌رسان و آفریننده‌ی خودتان را که برای جهان غیر از او صاحب و گرداننده‌ای قابل تصور نبوده، اگر خودمان و جهان دروغ و خیال نباشیم، او هم دروغ و خیال نمی‌تواند باشد.
اینک که دنیا و زندگی در مجموعه و متوسط، ناخشنودی و ناراحتی و زیان‌کاری است و جریان تاریخ بشریت در جهت افزایش گرفتاری‌ها و سختی‌ها یا توسعه‌ی ظلم و فشارهاست، باید سعی کنیم در عوض آخرت‌مان در اثر تحمل و تلاش و با صبر و مرحمت آباد و خشنودکننده باشد.
2
دومین توصیه‌ی (خصوصی‌)ام به همسر و فرزندان و کسان، مهربانی و گذشت و خدمتگزاری در حق یکدیگر است. مخصوصا نسبت به مادرها و پدرها، پس از آن برادر خواهرها، زن و شوهرها، بالاخره خویشاوندان و صله‌ی رحم.
3
توصیه‌ی سوم قبول عذر تقصیرها و قصورهایم در حق خانواده و کسان و دوستان وهموطنان. از همگی حلالیت می‌طلبم و تقاضای بخشش و دعای خیر دارم و رساندن این تقاضا به کسانی که در مجلس فاتحه حضور نداشته آن را نشنیده باشند یا آگاه نشده باشند، هر بدی و نقصان و زیان که به کسی و به کسانی رسانده باشم و به هرگونه و اندازه و ارتباط که باشد، چه فردی و شخصی و چه اجتماعی و عمومی و سیاسی تقاضایم این است که حلالم نمایید.

4
کفن و دفن و ترحیم
و ما تدری نفس ماذاتکسب غدا
و ماتدری نفس بای ارض تموت
برای محل دفن قبری را زیر سر نگذارده‌ام که زحمت بازماندگان کمتر باشد. محل خاصی را هم در نظر ندارم ولی اگر امکان داشته و خالی از دردسر و اشکال باشد بدم نمی‌آید در مقبره‌ی بیات در جوار مرقد حضرت معصومه سلام‌الله علیها و در کنار پدر و مادر و عده‌ای از برادر خواهرها و عمو و عموزادگان باشد که احتمال سر خاک آمدن از خدا طلب مغفرت خواستن برای همه‌ی به خاک سپردگان بیش‌تر باشد.
برای کفن یک خلعتی سابقا از سفر حج آورده و در چمدان عنابی‌رنگ گذارده بودم که پس از نقل‌مکان به نارون نمی‌دانم چه شده است.
برای مجالس ترحیم و تذکر اگرچه بیش‌تر جنبه‌ی تشریفاتی و تکلف پیدا کرده و جزو آداب و حساب‌های سیاسی و گروهی شده، دردی از دنیا و آخرت مردگان و زندگان را دوا نمی‌کند ولی با احتمال این‌که برای افرادی مختصر عبرت از مرگ و خشیت از خدا و آخرت حاصل شود و حلالیت و آمرزشی نصیب میت گردد ایراد به برگزاری آن از محل ثلث خودم ندارم خصوصا اگر همراه با اطعام مساکین و غذای دسته‌جمعی بدون تعین و تشریفات برای بازماندگان و دوستان نزدیک باشد. بیش‌تر از توصیف و تمجید شخص از دنیا رفته به تذکر قیامت و توجه به آخرت پرداخته شود. توصیه‌های 1، 2 و 3 نیز بد نیست که در مجلس ترحیم خوانده شود.
259
کد خبر 2012795