پیام آذری -
در کوچه پس کوچه‌های خوی راه می‌رویم، در کوچه‌هایی باریک با بافت قدیمی که ناگهان دالان باریک یک دروازه سنگی قدیمی، چشممان را می‌گیرد. دروازه سنگی خوی که زمانی جزو ١٢ دروازه حفاظ شهر بوده، امروز به درون مرکز شهر راه یافته است.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
جالب است دیدن یک دروازه قدیمی بر یک کوچه، آن هم در وسط شهر!
اما قصد ما، طبیعت گردی است و باید راهی جهنم دره شویم. منطقه‌ای که خیلی‌ها تصور می‌کنند شاید وجود خارجی نداشته باشد و همدیگر را به آنجا حواله می‌دهند!
اگر از شهر خوی در استان آذربایجان غربی از جاده زرآباد به سمت چالدران حرکت کنید، در بین راه به منطقه‌ای خواهید رسید به نام جهنم دره، آن هم در نزدیکی روستای قریس که کمتر کسی به سمت آن می‌رود، جز کسانی که به قصد کوهنوردی و شکار، سراغ جهنم دره را می‌گیرند، اما علت اینکه چرا تحت این عنوان نامگذاری شده، این است که اطراف منطقه را کوه‌های بسیار بلند دربرگرفته و در دوران‌های گذشته مأمن کسانی بوده است که با حکومت‌های وقت مشکل داشته‌اند و به این علت از مردم عادی دور می‌شده‌اند.
در سفر به شهرستان خوی، پیشنهاد ما این است که فرصت تماشای زیبایی‌های جهنم دره را از دست ندهید، منطقه‌ای سرسبز است که به دلیل صعب العبور بودن، از سالیان دور دست نخورده و بکر باقی مانده است.
حالا اگر می‌خواهید به جهنم دره بروید، جاده زرآباد شما را تا روستای قریس با کلیسای کوچک فراموش شده‌اش راهنمایی می‌کند. جاده که تمام می‌شود، راه مالرو است و انبوه درختان درهم تنیده، در سایه‌سار کوه چله‌خانه در جهنم دره خوابیده است که این خود باعث خوف و هراس این دره می‌شود، دره‌ای که به قول برخی از اهالی، تا به حال رنگ آفتاب به خود ندیده است.
غروب که می‌شود، سایه ها کشیده می‌شوند، اما سایه بزرگ درون جهنم دره آنقدر بالا می‌آید که مثل دیو هزارساله‌ای می‌شود که همه چیز را در خود فرو می‌برد. صدای گنجشک‌ها، روز را بیدار می‌کند و روز پرهیاهو، طبیعت را به جنبشی دوباره وا می‌دارد. کشاورزان، پشته‌های محصول را در ردیفی تا بی‌نهایت دور می‌چینند، آب به کرت‌های پایین دست می‌رسد و زمین، نفسی به شادی می‌کشد از ته دل.
اینجا، بهشتی است که جهنم دره نام دارد، مرزی کوهستانی میان آذربایجان غربی در ایران و ترکیه، با کوه‌های سر به آسمان کشیده که محبوب کوهنوردان است.
بیشتر روستاهای خوی در کنار جویبارها و چشمه سارها ماوا گرفته‌اند. رودها پس از آبیاری مزارع به خانه‌ها می‌رسند، اما رودخانه «آلند» از غرب به طرف شرق سرازیر می‌شود و به دل جهنم دره فرو می‌رود. هرچه پیشتر می‌روی، جهنم دره تنگ و تنگ‌تر می‌شود و تا ده کیلومتر تنها منظر پیش رو، دیواره‌های بلند است و اندکی آسمان.
مسیر رودخانه پس از جهنم دره به سمت پایین جریان پیدا می‌کند و به زمین‌های زراعی می‌رسد. اولین روستایی که سیراب می‌شود، «بدلان» است و بعدِ آن، داش پسک و پسک علیا، پسک سفلی و روستای «وار». جهنم دره یکی از جاذبه‌های گردشگری در حاشیه شهر خوی است و روزهای جمعه، اهالی این شهرستان برای بیتوته‌ای کوتاه به روستای قریس می‌آیند و چشم در چشم جهنم دره، لحظاتی را به استراحت می‌گذرانند یا سری به امامزاده «مامیش خان» می‌زنند.
زیبایی‌های چله خانه
چله‌خانه، ایستاده و پابرجا، با قامتی افراخته و دیدگانی دوخته بر دشت سرسبز خوی، کوهی سرشار از راز و رمز در دل ابر و مه، به هنگام زمستان و هجوم برف و بوران.
چله‌خانه، این کوه مرتفع و شکوهمند، دارای جنگل و طاق و ایوان زیبایی است که بنا به روایتی، در گذشته‌های دور، مردان حق و خرقه‌پوشان، دوران «چله‌نشینی» خود را در آنجا سر می‌کردند. هنوز نشانه‌های چند قبر ناشناس از آن مردان وارسته پاک ضمیر، در قله مسطح چله خانه باقی مانده است. کوهی از سنگ و آهک، اما در دلش چشمه ساری زلال جاری است که ره سپرده در پیچاپیچ صخره‌ها با سرود آبشاران و عطر پونه‌های آمیخته با بوی بکر دشت‌های سبزه‌پوش. فتح قله آن، سیر و سلوک است، اوج پرواز دل است و صعودی است پرجلال بر قله‌ای پر از راز.
هفت آبراه زلال
اما چه زیبا نامی‌ست واژه «درگاه» و چه عنوان نیکی‌ست بر هزار توی اندرونی غار غنوده بر دلِ چله‌خانه. «درگاه» را تپنده قلبی‌ست زلال و پر زمِهر که سرچشمه جویباران در تن «چله خانه» را میزبان است؛ چشمه‌ای جاری و جوشان، که آبش خنکای دل است و تطهیر جسم انسان؛ به هنگامی که نماز را بر پا می‌داری و لختی به قصد استراحت، دل به صفای کوهساران می‌سپاری.
زلالین چشمه‌ای در بن غار، آمیزه‌ای از افسانه و تقدس و یاد‌آور هفت شهر عشق و هفت و ادی سیر و سلوک، زیرا که چشمه را، به هفت جهت راه هست و به هر راهش، سیلِ آب جاری است و اعتقاد بر این که اگر از روی صدق و صفا و با نیتی خیر، هفت آرزو بر دل بگیری و هفت سکه بر هفت رگه این چشمه بیندازی، به آرزوهایت خواهی رسید!
کوه چله خانه در 26 کیلومتری شمال شرقی شهرستان خوی، در جاده قدیم خوی – قره ضیاالدین مأوا گرفته است. این کوه، دومین کوه بلند شهرستان خوی پس از کوه اورین به شمار می‌رود.
وقتی از سه راهی خوی به جاده خوی وارد می‌شوی، در سمت راست، این کوه با قله زیبایش چشم مسافران را می‌نوازد. ارتفاع تقریبی آن 2800 متر است و در دامنه‌های آن، روستاهای سرسبز زاغا و کتنلو قرار گرفته‌اند که چشم انداز خاصی دارند.
بام آذربایجان
وقتی دوستدار طبیعت هستی،تماشای طبیعت زیبا و چهارفصل خوی می‌تواند فرصت بسیار خوبی برای طبیعت‌گردی باشد. وجود طبیعت بکر و سرسبز منطقه فیرورق، با چشم‌اندازهای بسیار زیبا که از آن به عنوان بام آذربایجان نام می‌برند، می‌تواند خاطره‌انگیز باشد.
بزرگترین رودخانه وحشی
رودخانه وحشی «قطور» با چشم‌انداز زیبایی که دارد، از بزرگترین و زیباترین پل هوایی خاورمیانه عبور می‌کند و پس از گذشتن از کوه‌ها و مسیرهای پرپیچ و خم و عبور از زیر پل تاریخی خاتون، به سفیدرود می‌پیوندد. این رودخانه در کنار نزدیکترین جاده و مسیر ارتباطی ریلی و زمینی آسیای شرقی و ایران به ترکیه و اروپا جریان دارد.
آبشار «بدلان»، بزرگترین آبشار سنگی کشور است که با چشم‌اندازی بسیار زیبا و طبیعی می‌تواند برای دوستداران طبیعت رؤیابرانگیز باشد و بی‌شک کوه اورین و دریاچه آن نیز گویی قطعه‌ای از بهشت است که با آب‌های گوارا و آب و هوای فرح‌بخش، در این نقطه از خاک خوی شده جاری است.
نهفته‌های دره «قریس»
دره قریس در 25 کیلومتری شمال غرب شهرستان خوی و در مسیر جاده خوی به بخش صفاییه قرار دارد و روزانه صدها نفر از دوستداران طبیعت از شهرهای شمال آذربایجان غربی برای گردش و تفریح به اینجا می‌آیند. آبشار و مرداب «چیر» که از زیباترین پدیده‌های طبیعی آذربایجان غربی است، در این دره واقع شده و مأمن هزاران پرنده آبزی، کنار آبزی و انواع جانداران و پستانداران کوچک است.
جاذبه‌های دل انگیز گردشگری اعم از گستردگی کوه‌ها، انبوه درختان ارس، بیشه زارها و رودخانه «الند»، این منطقه را به یکی از تفرجگاه‌های دلنواز و دیدنی تبدیل کرده است.
آنچه دستیابی به این طبیعت بکر را امکان‌پذیر می‌کند، کوره راهها و مسیرهای باریک و متعدد کوهستانی است که به این منطقه جلوه خاصی بخشیده و در روزهای تعطیل، پذیرای هزاران نفر از علاقه مندان طبیعت است.
کلیسای قریس
در روستای قریس، کلیسایی فراموش شده متعلق به دوره قاجار نیز وجود دارد که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. قدمت این کلیسا که در 40 کیلومتری جاده آسفالته خوی – چالدران قرار دارد، به دوره ایلخانی می‌رسد. مصالح عمده به کار رفته در این بنا، سنگ‌های حجاری شده و سنگ‌های لاشه با ملات ضخیم ساروج با دانه بندی درشت است که دارای طاق‌های نگهدارنده به سبک جناغی است که با چهار ستون سنگی یکپارچه به شکل هشت ضلعی پدید آمده است.
در داخل کلیسا، هفت نور گیر برای هدایت نور بیرون به داخل تعبیه شده است. این کلیسا از نقطه نظر تعبیه بهشت و جهنم در آئین مسیحیت، متفاوت‌ترین کلیسای جهان است، چرا که بهشت و جهنم آن در طرفین محراب کلیسا در دو طبقه ایجاد شده است.
همچنین همزمان با سرد شدن هوا و بارش سنگین برف، گروه‌های بسیاری از گردشگران برای انجام ورزش‌های زمستانی، کوهنوردی و صخره‌نوردی به این منطقه سفر می‌کنند.