چاپ

پیام آذری - به گزارش خبرنگار ؛ مطلب پیش رو، بخش سوم پرونده «دشت مغان» بوده و در آن به معرفی خصوصیات کلی سرزمینی و آمارهای جمعیتی این منطقه پرداخته شده است. دشت مغان (به گویش محلی موغان یا موقان) یا جلگه مغان، منطقه‌ای حاصلخیز با خاکی غنی، آبی کافی و اقلیمی مناسب بوده که در شمالی‌ترین قسمت استان اردبیل و در منطقه مجاور جمهوری آذربایجان واقع شده است.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
مساحت این دشت در سمت ایران، حدود 350 هزار هکتار برآورد می‌شود و از دامنه‌های سبلان تا کرانه‌های ارس کشیده شده است. با این حال بخش اعظم این جلگه اکنون در جمهوری آذربایجان قرار دارد.
در دشت حاصلخیز مغان، 10 شهر بیله‌سوار، پارس‌آباد، جعفرآباد، مغان‌سر (مجموع تازه‌کند قدیم و جدید)، اصلاندوز، گرمی، انگوت، اسلام‌آباد، اولتان و بابک قرار دارند. پرسابقه‌ترین شهر در این میان، شهر گرمی است.
این در حالی بوده که پرتال شرکت کشت‌و‌صنعت و دامپروری مغان، در معرفی این دشت می‌نویسد: «دشت حاصلخیز مغان با مساحت تقریبی 350 هزار هکتار در غرب دریای خزر و در شمالی‌ترین بخش از کشورمان واقع شده است. رودخانه ارس که از بخش شمالی آن عبور می‌کند، خط مرزی کشور‌های جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان را تشکیل می‌دهد. در مجموع می‌توان گفت که خاک‌های دشت مغان جهت کاشت کلیه محصولات زراعی به‌استثنای نباتاتی که بی‌نهایت به شوری خاک حساس باشند، مناسب است. منبع تامین آب این دشت رودخانه ارس بوده که با PH حدود 7.4 و میزان شوری متوسط برای بیشتر گیاهان زراعی قابل استفاده محسوب می‌شود.»
این منطقه، تقریبا800 کیلومتر معادل 10.5 ساعت پیمایش از تهران فاصله دارد. همچنین فاصله این منطقه تا اردبیل 225 کیلومتر و معادل حدودا 3 ساعت پیمایش است.

پیام آذری

نرخ مشارکت اقتصادی در این استان، 47.8 درصد، نرخ بیکاری 10.1 درصد (بیشترین جمعیت بیکار در مقطع عالی با 42.5 درصد بوده) و سهم بخش‌های کشاورزی، صنعت و خدمات به ترتیب 32، 26 و 42 درصد بوده است.
مطابق همین سالنامه، در سال 1396 حدود 1.685 میلیون راس گوسفند و بره، 319 هزار راس بز و بزغاله، 260 هزار راس گاو و گوساله و 7 هزار راس گاومیش و بچه‌گاومیش در استان اردبیل وجود داشته‌اند. در گذشته، شترداری در این منطقه مرسوم بوده و تعداد قابل توجهی اسب و الاغ نیز در این منطقه وجود داشته که اکنون تقریبا وجود ندارد.
آمار‌های منطقه در گذر زمان مطالعات کمپانی «هاوایین آگرونومیکس» در تاریخ 11 اسفندماه 1350، سرزمین مغان را به سه بخش «دشت»، «میان‌بند‌ها و دامنه‌ها» و «مراتع کوهستانی سبلان» تقسیم کرده و درخصوص شرایط هریک از این سه منطقه توضیحاتی می‌دهد که در ادامه توضیحاتی درباره این سه بخش داده شده است.
دشت مغان: این دشت در منطقه جنوبی ارس، بین 50 تا 600 متری از سطح دریا ارتفاع دارد. مساحت ناخالص اراضی دشت، به حدود 300 هزار هکتار بالغ می‌شود. همچنین 92 هزار هکتار از این دشت، مسطح بوده که برای کشت آبی، دیم و همچنین چرا گوسفندان مورد استفاده قرار می‌گیرد. از این 92 هزار هکتار، 18 هزار هکتار در آن زمان تحت آبیاری بوده و توسط عشایر و شهرنشین‌های اطراف زراعت می‌شد، به طوری که تقریبا هر 3 تا 12 هکتار به یک نفر اختصاص داشت. همچنین مازاد اراضی ناخالص دشت، به مساحت 208 هزار هکتار منحصرا برای مراتع زمستانی مناسب بوده، زیرا پستی و بلندی اراضی مانع از آبیاری با شیب طبیعی است. همچنین به علت عدم کفایت بارندگی بهاره، کشت غلات را با خطر غیراقتصادی بودن همراه می‌کند.
میان‌بند‌ها و دامنه‌ها: این بخش‌ها بین 600 متر تا 2 هزار متر از سطح دریا ارتفاع دارند. مساحت ناخالص این ناحیه 700 هزار هکتار بوده و تعداد زیادی دهات در این منطقه وجود دارند. زراعت دیم غلات در این مراتع رواج داشته و بیش از یک‌سوم مراتع این دامنه‌ها زیر شخم رفته‌اند و به این ترتیب سطح بسیار کمی برای چرا حیوانات باقی مانده است.
مراتع کوهستانی سبلان: این بخش‌ها نیز بیش از 2 هزار متر از سطح دریا ارتفاع دارند. قله سبلان، 4200 متر ارتفاع داشته و مساحت آن، 165 هزار هکتار برآورد می‌شود.
کیت ابوت، سرکنسول انگلیس در تبریز، اولین نفری است که در سال 1844 (1222 ه.ش)، قبایل شاهسون اردبیل و مشگین را فهرست کرد. این در حالی بود که تعداد خانوار‌های شاهسون 12 هزار خانواده برآورد شدند.همچنین اوگرانوویچ، در سال 1870 (1249 ه.ش)، تعداد خانوار‌های شاهسون را 12 هزار دانسته که 9 هزار آن در مشگین و 3200 خانوار در منطقه اردبیل سکونت داشته‌اند. 6 هزار گله گوسفند هریک شامل 300 راس و همچنین مجموعا 30 هزار راس شتر و تعدادی اسب متعلق به شاهسون‌ها بوده است. با این تخمین، خانواده‌های شاهسون با سرانه 150 راس گوسفند و سرجمع 5 راس شتر و اسب، زندگی نسبتا مطلوبی را تجربه می‌کردند.
سال‌ها بعد اطلاعات اعلام شده در پایان فاز اول مطالعات کمپانی هاوایین آگرونومیکس در تاریخ 11 اسفندماه 1350 به‌روز شد. بر این اساس در منطقه روستایی (یعنی خارج از اراضی تحت آبیاری)، 8،802 خانوار، متشکل از 47،246 نفر (22،630 زن و 24،614 مرد) در 182 روستا زندگی می‌کردند. همچنین 36 طایفه و بیش از 209 تیره شاهسون وجود داردند که شامل 4،315 خانوار کوچ‌نشین و 9،683 خانوار روستایی می‌شود. متوسط تعداد نفرات خانوار‌های کوچ‌نشین 6.6 نفر و متوسط نفرات خانوار‌های روستایی 5.6 نفر برآورد شده است.
در ادامه آمده است که کل جمعیت عشایری مغان 94،935 نفر است که از این تعداد، بخش کوچ‌نشین شاهسون‌ها 41،679 نفر و کل جمعیت روستاییانی که اصل آنها از طوایف شاهسون و اجارود سرچشمه گرفته، 53،256 نفر است. در سال 1971 در منطقه مغان، مجموعا 125،8790 راس دام سبک (شامل گوسفند و بز) وجود داشته و در همان زمان 9،683 خانوار که هر یک به طور متوسط دارای 130 راس گوسفند و بز بودند، وجود داشته‌اند. در کل منطقه مغان، حدود 50 هزار راس گاو، به همین اندازه جمعا اسب و الاغ و 60 هزار نفر شتر وجود داشته است.
همچنین آمار اعلامی وزارت کشاورزی و منابع طبیعی در 21 آبان‌ماه سال 1351 نشان می‌دهد در این تاریخ (با وجود یکجانشینی و کاهش قهری تعداد دام‌ها)، حدود 760 هزار دام سبک و 21 هزار گاو و گاومیش مایه‌کوبی شده‌اند. این آمار، کم‌وبیش آمار‌های پیشین را تایید می‌کند.

پیام آذری

تصویر آمار ارائه شده در سال 1351؛ منبع: سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، سند شماره 1686143