پیام آذری - هنگام مواجهه با شکستگی احتمالی بینی، انتخاب متخصص مناسب گام اول و حیاتی است. در اغلب موارد، متخصص گوش، حلق و بینی (ENT) به عنوان اولین نقطه تماس، بهترین گزینه برای ارزیابی و مدیریت اولیه محسوب می‌شود.
این پزشکان با تسلط بر آناتومی پیچیده بینی و ساختارهای مجاور، قادر به تشخیص دقیق، انجام معاینات کامل، و ارائه طیف وسیعی از درمان‌ها از جمله جراحی هستند. برای مراجعه به یک پزشک متخصص کافیست از یک لیست بهترین جراح بینی اصفهان را انتخاب و به ایشان مراجعه کنید.
وظایف کلیدی متخصص ENT شامل تشخیص شکستگی، مدیریت اورژانسی عوارضی مانند هماتوم سپتوم (تجمع خطرناک خون در تیغه بینی)، انجام جااندازی دستی (ترمیم بسته) برای شکستگی‌های با جابجایی در زمان مناسب، و اجرای جراحی‌های درمانی نظیر سپتوپلاستی برای اصلاح انحراف تیغه بینی و بهبود عملکرد تنفسی است. همچنین، بسیاری از متخصصان ENT مهارت لازم برای انجام رینوپلاستی (جراحی زیبایی بینی) را نیز دارا می‌باشند.
در مقابل، اگر تمرکز اصلی بیمار بر جنبه‌های زیبایی‌شناختی و بازگرداندن یا بهبود ظاهر بینی پس از آسیب باشد، یا در صورت وجود شکستگی‌های بسیار پیچیده، مانند شکستگی‌های خرد شده یا مواردی که نیاز به بازسازی‌های وسیع با استفاده از پیوندهای غضروفی (از خود بینی، گوش یا دنده) یا استخوانی (گرفت) دارد، مراجعه به جراح پلاستیک و ترمیمی ارجحیت پیدا می‌کند. این متخصصان در ارزیابی دقیق هارمونی و زیبایی چهره و اجرای تکنیک‌های پیشرفته رینوپلاستی برای دستیابی به نتایج ظاهری مطلوب، مهارت و تخصص بالایی دارند و می‌توانند راهکارهای جامعی برای بازسازی بینی ارائه دهند.
در شرایط خاص و پیچیده‌تر، ممکن است نیاز به همکاری یا ارجاع به سایر متخصصان باشد. به عنوان مثال، جراح فک و صورت (OMFS) در موارد آسیب‌های گسترده که چندین استخوان صورت، از جمله بینی، را درگیر کرده است (ترومای ماگزیلوفاسیال)، نقش کلیدی در مدیریت جامع آسیب‌ها ایفا می‌کند. رینولوژیست ، که یک فوق تخصص گوش، حلق و بینی با تمرکز ویژه بر بیماری‌های پیچیده بینی و سینوس است، ممکن است برای موارد شکستگی همراه با مشکلات شدید سینوسی یا نیاز به بازسازی پیچیده راه هوایی، مشاوره یا درمان را بر عهده بگیرد.
در موارد نادر و بسیار خطرناک نشت مایع مغزی-نخاعی (CSF) از بینی به دنبال شکستگی‌های شدید که به قاعده جمجمه گسترش یافته‌اند، مداخله فوری جراح قاعده جمجمه (که اغلب تیمی متشکل از جراح مغز و اعصاب و متخصص ENT با فوق تخصص قاعده جمجمه یا رینولوژی است) برای ترمیم پارگی پرده‌های مغز (مننژ) و جلوگیری از عفونت‌های مرگبار مغزی (مننژیت) امری حیاتی و غیرقابل اجتناب است. بنابراین، انتخاب نهایی متخصص باید بر اساس ارزیابی دقیق شدت و نوع آسیب توسط پزشک، اهداف درمانی مشخص شده توسط بیمار (عملکردی، زیبایی یا هر دو)، و وجود یا عدم وجود آسیب‌های همراه صورت گیرد. در بسیاری از موارد پیچیده، همکاری بین‌رشته‌ای و تشکیل تیم درمانی برای دستیابی به بهترین نتیجه ممکن، امری متداول و ضروری به شمار می‌رود.
شکستگی بینی چیست؟ آشنایی با ساختار و شیوع
پس از وارد شدن ضربه به بینی، ظهور مجموعه‌ای از علائم می‌تواند قویاً احتمال شکستگی را مطرح کند. درد در ناحیه بینی و اطراف آن، که معمولاً با لمس تشدید می‌شود، همراه با تورم سریع‌الوقوع، از اولین نشانه‌ها هستند. خونریزی از بینی (اپیستاکسی) بسیار شایع است، هرچند شدت آن می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد و گاهی شکستگی بدون خونریزی قابل توجه نیز اتفاق می‌افتد. کبودی ، به خصوص در اطراف بینی و زیر چشم‌ها که ظاهر مشخصه چشم راکونی را ایجاد می‌کند، معمولاً با تأخیری یک تا سه روزه پدیدار می‌شود و می‌تواند نشانه‌ای از شکستگی شدیدتر یا حتی آسیب به قاعده جمجمه باشد.

تغییر شکل ظاهری بینی به صورت کجی، انحراف به یک سمت، فرورفتگی در پل بینی یا پهن شدن آن، علامت کلیدی شکستگی همراه با جابجایی قطعات استخوانی یا غضروفی است. این تغییر شکل ممکن است بلافاصله قابل مشاهده باشد یا پس از فروکش کردن تورم اولیه خود را نشان دهد، به همین دلیل ارزیابی مجدد چند روز پس از آسیب اهمیت دارد. بروز مشکل در تنفس از طریق یک یا هر دو سوراخ بینی، به دلیل انسداد ناشی از تورم داخلی، لخته خون یا انحراف تیغه میانی (سپتوم)، یکی دیگر از علائم مهم است. همچنین، شنیدن یا احساس صدای خرد شدن یا ساییدگی (کرپیتاسیون) هنگام لمس آرام بینی، نشانه‌ای تقریباً قطعی از وجود شکستگی و حرکت قطعات است.
افتراق شکستگی واقعی از یک ضرب‌دیدگی یا کوفتگی ساده (Nasal Contusion) که تنها آسیب به بافت‌های نرم بدون شکستگی استخوان یا غضروف است، اهمیت دارد. در کوفتگی، درد و تورم معمولاً خفیف‌تر است، تغییر شکل دائمی وجود ندارد و مشکلات تنفسی شدید و مداوم ایجاد نمی‌شود. وجود تغییر شکل واضح (خصوصاً پس از کاهش ورم)، مشکلات تنفسی قابل توجه و کرپیتاسیون، شاخص‌های اصلی برای تشخیص شکستگی هستند.
در صورت آسیب‌دیدگی بینی، برخی علائم مانند خونریزی شدید و غیرقابل کنترل، خروج مایع شفاف (که می‌تواند نشانه خطرناک نشت مایع مغزی-نخاعی باشد)، مشکل حاد تنفسی، یا تغییر شکل بسیار واضح بینی، نیازمند مراجعه فوری پزشکی هستند؛ همچنین، وجود علائم آسیب جدی به سر و گردن (سردرد شدید، استفراغ، کاهش هوشیاری، درد گردن)، تورم بادکنکی و دردناک تیغه بینی (هماتوم سپتوم)، زخم عمیق یا تب نیز از موارد اورژانسی محسوب می‌شوند.
حتی در غیاب این شرایط حاد، اگر به شکستگی بینی مشکوک هستید، برای جلوگیری از پیچیده شدن درمان، باید در اسرع وقت (ترجیحاً طی چند روز و حداکثر 1 تا 2 هفته) به پزشک متخصص (گوش، حلق و بینی یا جراح پلاستیک) مراجعه کنید. تشخیص شکستگی عمدتاً بر اساس معاینه بالینی دقیق شامل بررسی شرح حال، ظاهر بینی (تورم، کبودی، تغییر شکل) و لمس آن استوار است و معاینه حیاتی داخل بینی با اسپکولوم، وضعیت تیغه (انحراف یا هماتوم) و راه هوایی را ارزیابی می‌کند که ممکن است با بی‌حسی موضعی انجام شود.
انجام رادیوگرافی ساده (X-ray) بینی به صورت روتین برای تشخیص شکستگی توصیه نمی‌شود ، زیرا اطلاعات دقیقی در مورد جابجایی قطعات یا وضعیت غضروف‌ها ارائه نمی‌دهد، ممکن است خطوط طبیعی استخوان با شکستگی اشتباه گرفته شوند و نتیجه آن معمولاً تأثیری بر تصمیم‌گیری درمانی ندارد. در مقابل، سی‌تی اسکن (CT Scan) به عنوان یک روش تصویربرداری دقیق‌تر، برای موارد شدید، شکستگی‌های پیچیده یا خرد شده، زمانی که معاینه کامل به دلیل درد یا تورم شدید ممکن نیست، در صورت شک قوی به آسیب‌های همراه در سایر نواحی صورت، قاعده جمجمه یا گردن، و همچنین برای برنامه‌ریزی دقیق جراحی کاربرد دارد. سی‌تی اسکن با تنظیمات مخصوص بافت نرم می‌تواند در ارزیابی آسیب‌های غضروفی نیز کمک‌کننده باشد. با این حال، در اکثر موارد شکستگی‌های بینی، معاینه بالینی دقیق توسط یک پزشک مجرب برای تشخیص و تعیین نیاز به درمان کافی است.
جراحی شکستگی بینی چه زمانی لازم است
در شرایطی که شکستگی بینی از شدت و پیچیدگی بالایی برخوردار باشد، مانند شکستگی‌های چند تکه‌ای (خرد شده) که ساختار بینی به شدت آسیب دیده، یا شکستگی‌های باز که با پارگی پوست و خطر بالای عفونت همراه هستند، یا زمانی که درمان‌های غیرجراحی مانند جااندازی دستی به دلیل تأخیر در مراجعه بیمار (بیش از دو هفته از زمان آسیب) و شروع جوش خوردن نامناسب استخوان‌ها دیگر مؤثر واقع نمی‌شوند، مداخله جراحی ضرورت پیدا می‌کند.
علاوه بر این، تغییر شکل ظاهری شدید بینی (مانند کجی، انحراف یا فرورفتگی واضح) که با جااندازی بسته قابل اصلاح نیست یا از ابتدا شدت زیادی دارد، مشکلات تنفسی مداوم ناشی از انحراف شدید تیغه بینی یا سایر آسیب‌های ساختاری داخلی، و نیاز اورژانسی به تخلیه هماتوم تیغه بینی برای جلوگیری از نکروز غضروف و عوارض دائمی آن، از دیگر دلایل اصلی برای انتخاب روش جراحی هستند. همچنین، آسیب قابل توجه به غضروف‌های حمایتی بینی که منجر به مشکلات عملکردی یا ظاهری شده باشد، یا تمایل بیمار به اصلاح همزمان ظاهر بینی (رینوپلاستی) همراه با ترمیم شکستگی، می‌تواند منجر به تصمیم برای انجام عمل جراحی شود. نکته مهم دیگر اینکه، اصلاح شکستگی‌های قدیمی که در گذشته رخ داده و به شکل نادرستی جوش خورده‌اند، همواره نیازمند جراحی ترمیمی پیچیده‌تری است. 

برای ترمیم شکستگی بینی و مشکلات ناشی از آن، روش‌های جراحی متفاوتی وجود دارد؛ سپتوپلاستی به طور ویژه انحراف تیغه داخلی بینی را جهت بهبود تنفس اصلاح می‌کند و معمولاً از طریق برش‌های داخلی انجام می‌شود. رینوپلاستی بر اصلاح شکل ظاهری بینی تمرکز دارد و می‌تواند همزمان با شکستگی یا با تأخیر انجام شود تا کجی، قوز یا عدم تقارن ظاهری را برطرف کند. سپتورینوپلاستی ترکیبی از این دو عمل است که همزمان به بهبود عملکرد تنفسی و ظاهر بینی می‌پردازد و برای بیمارانی که هر دو مشکل را دارند مناسب است.
در شکستگی‌های پیچیده، قدیمی یا مواردی که جااندازی بسته ناموفق بوده، از جااندازی باز استفاده می‌شود که طی آن جراح با دید مستقیم، قطعات شکسته را دقیقاً تنظیم و با بخیه یا صفحات کوچک تثبیت می‌کند و ممکن است از پیوند غضروف یا استخوان نیز استفاده نماید. نهایتاً، جراحی شکستگی قدیمی بینی که به شکل نادرست جوش خورده، اغلب پیچیده‌تر است و معمولاً شامل سپتورینوپلاستی باز، شکستن مجدد کنترل‌شده استخوان‌ها (استئوتومی) و بازسازی دقیق ساختار بینی همراه با اصلاح انحراف تیغه می‌شود.
آیا میتوان بینی شکسته را عمل نکرد؟
پاسخ کوتاه به این سوال، "بستگی دارد" است. همه شکستگی‌های بینی لزوماً نیاز به مداخله جراحی ندارند و در برخی موارد، درمان‌های غیرجراحی یا حتی عدم مداخله فعال (تحت نظر پزشک) می‌تواند رویکرد مناسبی باشد. 
اگر شکستگی بینی همراه با جابجایی باشد و بیمار در زمان مناسب برای جااندازی دستی مراجعه نکند یا به هر دلیلی این کار انجام نشود (و همچنین اندیکاسیونی برای جراحی وجود نداشته باشد یا بیمار آن را نپذیرد)، باید بداند که این به معنای پذیرش احتمال بالای جوش خوردن استخوان‌ها در محل نادرست و در نتیجه، باقی ماندن مشکلات دائمی ظاهری (مانند کجی یا فرورفتگی بینی) و یا مشکلات عملکردی (مانند انحراف تیغه بینی و انسداد مزمن راه هوایی) است.
درمان محافظه‌کارانه برای شکستگی‌های بدون جابجایی
اگر شکستگی بینی خفیف باشد و قطعات استخوانی یا غضروفی از محل اصلی خود جابجا نشده باشند (شکستگی بدون جابجایی یا Non-displaced)، و در نتیجه تغییر شکل واضحی در ظاهر بینی ایجاد نشده و مشکلات تنفسی قابل توجهی نیز وجود نداشته باشد، معمولاً نیازی به جراحی یا حتی جااندازی دستی نیست. در این موارد، درمان محافظه‌کارانه کفایت می‌کند که عمدتاً شامل همان اقدامات اولیه است: کنترل درد با مسکن‌های ساده مانند استامینوفن، کاهش تورم با استفاده متناوب از کمپرس سرد در 48 ساعت اول و بالا نگه داشتن سر، و استراحت و پرهیز از فعالیت‌های سنگین و ضربه به بینی. پزشک ممکن است برای کمک به تنفس بهتر، داروهای ضد احتقان بینی را نیز به صورت موقت تجویز کند. در این سناریو، هدف اصلی، مدیریت علائم و فراهم کردن شرایط مناسب برای ترمیم خود به خودی استخوان در محل صحیح خود است.
جااندازی دستی (ترمیم بسته) برای شکستگی‌های با جابجایی
اما در مواردی که شکستگی بینی منجر به جابجایی قطعات و تغییر شکل ظاهری (کجی، انحراف، فرورفتگی) شده باشد، روش اصلی غیرجراحی، جااندازی دستی (ترمیم بسته یا Closed Reduction) است. این روش که معمولاً به صورت سرپایی و تحت بی‌حسی موضعی انجام می‌شود، شامل تلاش پزشک برای بازگرداندن قطعات جابجا شده به محل آناتومیک صحیح خود با استفاده از فشار انگشتان یا ابزارهای مخصوص است. پس از جااندازی موفق، بینی معمولاً با تامپون داخلی (برای چند روز) و آتل یا گچ خارجی (برای 1 تا 2 هفته) بی‌حرکت و تثبیت می‌شود تا استخوان‌ها در موقعیت جدید جوش بخورند.
نکته کلیدی در مورد جااندازی دستی، زمان‌بندی آن است. این روش تنها در بازه زمانی محدودی پس از وقوع شکستگی مؤثر است. بهترین زمان برای انجام آن، معمولاً بین روز پنجم تا چهاردهم پس از آسیب است (برای کودکان این بازه کوتاه‌تر و حدود 5 تا 7 روز است). دلیل این امر آن است که در روزهای اول، تورم شدید مانع ارزیابی دقیق و جااندازی می‌شود و پس از حدود دو هفته، فرآیند جوش خوردن استخوان‌ها در محل نادرست آغاز شده و استخوان‌ها به اصطلاح "سفت" می‌شوند، که جااندازی دستی را بسیار دشوار یا غیرممکن می‌سازد. بنابراین، مراجعه به‌موقع به پزشک متخصص پس از آسیب، برای بهره‌مندی از این روش کمتر تهاجمی، حیاتی است.
حتی اگر جااندازی دستی در زمان مناسب انجام شود، موفقیت آن، به‌خصوص در شکستگی‌های شدید، نامنظم یا خرد شده، قطعی نیست و ممکن است نتواند بینی را کاملاً به شکل اولیه بازگرداند یا تمام مشکلات تنفسی را برطرف کند. در چنین مواردی، ممکن است نیاز به جراحی‌های بعدی وجود داشته باشد.