بزرگنمايي:
پیام آذری - روایت تبریز، روایتی گره‌خورده با تاریخ است که سیاست و اقتصاد و فرهنگ، هرکدام ستون محکمی از بنای هویتی این کهن‌شهر هستند. - اخبار استانها -
به‌گزارش خبرگزاری تسنیم از تبریز، از دیرباز نام کهن‌شهر تبریز گره‌خورده با تاریخ و سیاست بوده است.
نام تبریز و اهمیت ژئوپلیتیک آن در طول تاریخ، بیش از آن چیزی بوده است که در کتاب‌ها و تاریخ شفاهی روایت شده و سینه‌به‌سینه به نسل‌های بعد منتقل شده است.
روایت تبریز، روایتی گره‌خورده با تاریخ است که سیاست و اقتصاد و فرهنگ، هرکدام ستون محکمی از بنای هویتی این کهن‌شهر هستند.
تبریز و جایگاه سیاسی آن در طول تاریخ ایران‌زمین چه زمانی که پایتخت حکومت‌های سیاسی و چه زمانی که خاستگاه رویدادهای سیاسی بود، هنوز نشان‌ها و یادگارهایی از تاریخ با خود به‌همراه دارد.
نشان‌هایی که روایت‌گر مرکزیت سیاسی تبریز در طول تاریخ هستند، تلفیقی از هنر و فرهنگ و علم نیز هستند که در طول آشوب روزگار، بار امانت بزرگی به نام هویت و تاریخ را با خود به روزگار کنونی آورده‌اند.
اگرچه که آشوب حوادث زمانه، دست از ناملایمتی با ابنیه تاریخی تبریز و آذربایجان برنداشته اما هنوز هم بقایای هویتی مرکزیت سیاسی تبریز باقی مانده است.
قدمت اکثر خانه‌های تاریخی تبریز به دوران پس از قاجار می‌رسد. تبریز دومین شهر پر رونق کشور از لحاظ خانه‌های تاریخی است. تمام بناهای تاریخی و دیدنی موجود در شهر تبریز در آخرین شب سال 1193 هجری و در آغاز دوره قاجاریه، بر اثر وقوع زمین‌لرزه‌ای هولناک تخریب شدند و شهر تبریز به‌ویرانه‌ای از خرابه‌ها تبدیل گشت. البته برخی از بناهای محکم و استوار، همچون ارک علیشاه، بازار تبریز، مسجد استادشاگرد، مسجد جامع و مسجد کبود باوجود آسیب‌های فراوانی که دیدند، باقی ماندند.
پس از وقوع زمین‌لرزه سال 1193 هجری و در آغازین سال‌های دوره قاجار، ساخت‌وساز در شهر تبریز رونق گرفت و مردم بر روی خرابه‌های تبریز ویران‌شده، شهری نو با خانه‌هایی زیبا بنا کردند. امروزه نیز این خانه‌های قدیمی که قدمت‌شان به‌دوره قاجار می‌رسد، در نقاط مرکزی شهر تبریز به چشم می‌خورند.
هنوز هم خانه‌های تاریخی در تبریز به جای مانده از سیاست‌مداران تاریخ کهن و معاصر ایران در تبریز، باقی مانده‌اند و روایت تاریخ در دل این خانه‌موزه‌ها جریان دارد.
حتی کوچه‌پس‌کوچه‌های تبریز نیز روایت‌گر تاریخ کهن‌سال این شهر باشکوه هستند که دست‌یافتنی‌ترین روایت‌های خانه‌موزه‌های تبریز مربوط به دوران مشروطه است.
مسجد قزللی
مسجد قزللی یکی از مساجد تاریخی تبریز است که به واسطه حادثه مهمی که در 29 بهمن سال 1356 در مراسم اربعین شهدای شهر قم در آن اتفاق افتاد، باعث شد درخت انقلاب مستحکم‌تر از قبل به سمت پیروزی حرکت کند.
مسجد خزینه یا مسجد قیزیللی (به ترکی آذربایجانی: قیزیللی مچید/ مسجد طلایی) که به «مسجد حاجی میرزا یوسف آقا» نیز شهرت دارد، یکی از مساجد محوطه بازار تاریخی تبریز است که در خیابان جمهوری اسلامی و در کنار سرای گرجیلر واقع شده و قدمتش به دوران قاجار باز می‌گردد.
خانه علی موسیو یا مرکز غیبی
مرکز غیبی (سازمان مخفی اجتماعیون عامیون) تبریز، مهم‌ترین و مؤثرترین هسته حزبی، حزب اجتماعیون عامیون (سوسیال دموکراسی انقلابی) ایران بود که علی موسیو بنیان‌گذار آن بود.
خانه علی موسیو (خانه فکری مشروطه‌خواهان، مرکز غیبی تبریز) مربوط به دوره قاجار است و در کوچه صدر تبریز، واقع شده است.
جای‌جای خانه علی موسیو نشان قدم‌های مردی است که از استوانه‌های پایداری و مقاومت در برابر دشمنان آزادی بوده است، خانه‌ای که سرانجام غارت شد ولی خوشنامی برای علی موسیو و بدنامی برای متجاوزان تا ابد ماند.
خانه مشروطه
خانهٔ مشروطه، یکی از خانه‌های تاریخی و موزه‌های شهر تبریز است که در محله راسته‌کوچه واقع در غرب بازار تبریز قرار گرفته‌است. این بنا به سبک معماری دورهٔ قاجار ساخته شده و ملک شخصی مهدی کوزه‌کنانی بوده‌است.
بزرگان آذربایجان پس از به توپ بسته شدن مجلس شورای ملی توسط محمدعلی شاه قاجار در خانهٔ حاج مهدی کوزه‌کنانی جمع شده و به همفکری می‌پرداختند. همچنین این مکان محل تشکیل نشست‌های انجمن تبریز و مرکز فرماندهی مجاهدان در طی محاصرهٔ 11 ماههٔ تبریز و نیز مرکز تصمیم‌گیری برای پایین‌آوردن پرچم‌های تسلیم در برابر شاه قاجار بوده‌است.
از افراد مهمی که در این مکان به فعالیت و همفکری پرداخته‌اند می‌توان ستارخان، باقرخان، ثقهالاسلام تبریزی، حاجی میرزا آقا فرشی و بنیان‌گذار این مجموعه، حاج مهدی کوزه‌کنانی را نام برد.
تندیس‌هایی از حسین‌خان باغبان، حاج علی دواچی، ثقهالاسلام تبریزی، حاج علی ختایی، هوارد باسکرویل، کربلایی علی موسیو، شیخ علی اصغر لیلاوایی، آخوند خراسانی، علی اکبر دهخدا و زینب پاشا (تنها زن در صفوف مشروطه خواهان) به همراه مهرهای مختلف گروه‌های انقلابی از اشیای تاریخی خانه مشروطه است.
موزهٔ مشروطه نیز پس از ایجاد تغییراتی در تالارها و اتاق‌های خانهٔ مشروطه و به نمایش درآوردن اسناد تاریخی مربوط به انقلاب مشروطه در سال 1375 خورشیدی تأسیس شده‌است.
از مهم‌ترین آثار تاریخی این موزه می‌توان به سلاح کمری ستارخان، فرش مشروطه، وسایل شخصی سران مشروطه و دیگر مدارک مرتبط با انقلاب مشروطه اشاره کرد.
خانه شیخ محمد خیابانی
«خانه‌موزه شیخ محمد خیابانی» یک بنای تاریخی در مرکز تبریز است که شیخ محمد خیابانی 10 الی 15 سال آخر عمر خود را در آن زیسته بود.
این خانه که در میدان شهید بهشتی تبریز واقع شده، در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی احداث شده و ارزش میراثی این بنا، فرهنگی سیاسی است.
این خانه تاریخی روزگاری، محل اجتماع شیخ محمد خیابانی و یارانش برای نقش بر آب کردن قرارداد ننگین وثوق الدوله با انگیس‌ها برای سلطه بی‌چون‌وچرای «روباه پیر» بر سازمان مالی و نظامی ایران‌زمین بود.
خانه ثقهالاسلام
خانه ثقهالاسلام شهید یکی از بناهای تاریخی شهر تبریز است که قدمت آن به دوران پهلوی دوم بازمیگردد.
صاحب این خانه، ثقهالاسلام، یکی از مشروطه‌خواهان بزرگ و مبارز برجسته آن دوران بود که در هنگام اشغال ایران توسط نیروهای روسی به دار آویخته شد.
ثقهالاسلام همراه با پسران علی‌موسیو در جنبش مشروطه‌خواهی فعالیت می‌کرد و نقش مهمی در تحولات سیاسی آن زمان ایفا نمود.
این خانه به عنوان یادگاری از دوران مشروطه و فداکاری‌های مبارزان در راه آزادی، در حال حاضر یکی از جاذبه‌های تاریخی تبریز است.
خانه ستارخان
خانه تاریخی ستارخان، خانه‌ای است که سردار ملی دوران مشروطیت، ستارخان، در آن زندگی می‌کرد و یکی از مبارزان مشهور آن دوران بود.
در حیاط این خانه، تابلویی از ستارخان همراه با توپخانه بزرگی قرار دارد که نماد مبارزات او علیه استبداد و استعمار است.
ستارخان که در سال 1245 متولد شد، پس از اعدام برادرش توسط حکومت، به همراه خانواده‌اش به تبریز آمدند و در این خانه زندگی کردند.
او که از طرفداران سرسخت مشروطه‌خواهی بود، پس از مقاومت شدید در برابر نیروهای روسی، در نهایت شکست مشروطه خواهان را پذیرفت و به تهران رفت.
پس از رفتن او، خانه‌اش به توپ بسته شد. این خانه بعدها توسط حکومت پهلوی مرمت و بازسازی گردید تا یاد و خاطره مبارزات ستارخان و دیگر مشروطه خواهان زنده بماند.
خانه امیرکبیر
خانه امیرکبیر، خانه‌ای تاریخی است که به صدراعظم بزرگ تاریخ ایران، امیرکبیر، تعلق داشته است. امیرکبیر که پدر خانمش دستور قتل او را صادر کرده بود، سال‌های زیادی از دوران کودکی خود را نزد محمد شاه گذراند، اما خانه‌ای نیز دور از دربار داشت. زمانی که همراه با ناصرالدین شاه به تهران منتقل شد، بخش بزرگی از این خانه تخریب شد. اما در سال 1392 خانه امیرکبیر مجدداً مرمت و بازسازی شد و به شکل اولیه خود بازگشت و اکنون به بازدید عموم مردم در دسترس است.
امیرکبیر در طول زندگی خود خدمات بسیاری به ایران ارائه داد که از جمله آن‌ها می‌توان به تأسیس مدارس دارالفنون، انتشار روزنامه وقایع اتفاقیه، رسیدگی به امور کشور و کمک به ناصرالدین شاه در امور کشورداری و اصلاحات اجتماعی اشاره کرد که تأثیرات زیادی بر آینده تاریخی ایران گذاشت. خانه امیرکبیر اکنون به همراه پارک نزدیکی که در اطراف آن قرار دارد، یکی از مکان‌های دیدنی و تاریخی تبریز به شمار می‌رود.
کاخ استانداری آذربایجان‌شرقی؛ یادگار عمارت شمس‌العماره
به گواه تاریخ، بنای استانداری آذربایجان‌شرقی در میدان شهدای تبریز در جایی واقع شده است که قدمت آن به دوران صفوی بازمیگردد؛ جایی که قلب تپنده تصمیم‌سازی‌های خطه آذربایجان از دو قرن قبل تا به امروز بوده است.
براساس اسناد تاریخی برجای‌مانده، محل امروزی عمارت زیبای استانداری آذربایجان‌شرقی، بخشی از ساختار بزرگ حاکمیتی ایران اسلامی در دوره حاکمیت آق‌قویونلوها است که تا میدان صاحب‌الامر و مسجد حسن پادشاه امتداد داشته است.
گفته می‌شود شاه عباس صفوی پس از انتقال پایتخت از تبریز به اصفهان، میدان نقش جهان این شهر را نیز با الگوبرداری از میراث معماری دیوانی آق قویونلوها به دست معماران اعزامی از تبریز، طراحی و ایجاد کرد.
اوج زیبایی و عظمت مجموعه دیوانی تبریز در دوره عباس‌میرزا بوده است و محمدسعید اردوبادی در کتاب جذاب و خواندنی تبریز مه‌آلود، به‌خوبی، روند اضمحلال این مجموعه تاریخی با محوریت شمس‌العماره (عالی‌قاپو) را به تصویر می‌کشد.
البته بنای فعلی عمارت استانداری آذربایجان‌شرقی در اوایل دهه 1310 شمسی و زمانی که عمارت زیبای شمس‌العماره در آتش کینه پهلوی به قاجار سوخت و کتابخانه غنی، ارزشمند و بی‌بدیل آن نیز به تلی از خاکستر تبدیل شد، احداث گردید.
عمارت فعلی استانداری در میدان شهدا به دلیل گذشت افزون بر هشت دهه از ساخت آن امروزه به یکی از نمادهای کهن شهر تبریز تبدیل‌شده است و دقیقاً بر روی کاخ عالی‌قاپوی تبریز بناشده است.
زمانی که از درب اصلی این بنا وارد می‌شویم حیاطی بزرگ و فضای سبز بسیار دل‌انگیزی می‌بینیم. پس‌ازآن در عمارت موزه هدایا را می‌بینیم؛ موزه‌ای دربرگیرنده هدایایی که از سوی سفرا و وزرای کشورهای مختلف به استانداران مختلف این خطه اهدا شده است.
دیوارهای این عمارت تاریخی، رازهای سربه‌مهر زیادی دارد؛ زیرا شاهد وقوع اتفاقات گوناگونی در خطه آذربایجان به‌ویژه از سوم شهریور 1320 شمسی به این‌سو بوده است.
عمارت استانداری آذربایجان‌شرقی اتاق‌های متعددی دارد که دو سالن بزرگ آن به دلیل میزبانی از هیئت‌های داخلی و خارجی برای دیدار با نفر اول حوزه تصمیم‌سازی استان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. از نکات جالب‌توجه درباره تاریخچه این ساختمان تاریخی می‌توان به میز استاندار اشاره کرد که چهره‌های متعددی در طول این سال‌ها به خود دیده است.
عمارت بلدیه
تبریز به‌عنوان شهر اولین‌ها، پرچم‌دار تمدن در ایران بوده است و عمارت بلدیه تبریز که این‌روزها با عنوان عمارت شهرداری شناخته می‌شود یادگاری از نخستین‌های زندگی نوین شهری در تاریخ معاصر ایران است.
عمارت شهرداری تبریز یا کاخ شهرداری، اولین ساختمانی است که در ایران برای انجمن شهر و شهرداری ساخته شد. این بنا اولین بار در تبریز به عنوان بلدیه (شهرداری به سبک اروپایی و از روی نظم و قانون) بازگشایی شد.
کاخ شهرداری در زمان صدارت شهردار وقت یعنی حاج ارفع الملک جلیلی ساخته شد و اولین ساختمانی بود که در تبریز از همان سال تأسیس به آن بلدیه (ساختمانی که در آن امور شهرداری براساس قوانین شهری انجام می‌شود) گفتند.
از آنجا که عمارت شهرداری در مرکزیت شهر قرار دارد و بنای تاریخی مهمی در تبریز است، همواره مهم.ترین اتفاقات و وقایع تاریخی را شاهد بوده است و مراسم‌های بسیاری را دل خود جای داده و حتی با گذشت بیش از هشتاد سال از ساخت آن، هنوز هم جلسات رسمی شهرداری در این کاخ برگزار می‌شود.
برج خلعت‌پوشان
عمارت خلعت‌پوشان برجی است استوانه‌ای که قدمت آن به دوره صفویه بازمیگردد و در سه طبقه ساخته شده است. این برج، نمای آجری دارد و در گذشته محلی بود که برای کارگزاران حکومت صفوی و قاجار اختصاص داشت. این عمارت بعد از مرمت و بازسازی در دوره قاجار به محلی جهت «اهدای خلعت، مقام، نشان» توسط شاهان و ولیعهدان دوره قاجار به رجال حکومتی تبدیل شد، از این رو این بنا به عمارت خلعت‌پوشان معروف شده است. این عمارت در مسیر تبریز به باسمنج قرار دارد.
تاریخچه برج خلعت‌پوشان در دوران صفویه و قاجاریه به نمایش گذاشتن انعام و خلعت از سوی حکومت به شاهزادگان، حکام شهرها و مردم اختصاص داشت. این مراسم تحت نظارت ولیعهد مقیم تبریز برگزار می‌شد. اهمیت این مراسم نشان‌دهنده رویکرد سلطنتی در جامعه و اهمیتی بود که به احترام و ولایت پادشاهی داده می‌شد.
بیشترین رواج این مراسم در ایران به‌دلیل نیاز به رعایت اصول حکومتی بود. هر نماد پادشاهی به‌عنوان نمایندهٔ شاه باید با احترام بزرگ داشته می‌شد و در مراسم‌های مخصوصی خلعت می‌گرفتند. این رسوم در ایران از آن زمان رواج یافت و در طول تاریخ در ایران به عنوان نمایانگر احترام به پادشاهی شناخته می‌شد. برج خلعت‌پوشان در تبریز نیز برای اجرای این مراسم‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت و آخرین باری که مراسم خلعت‌پوشی در این برج برگزار شد، به سال 1330 میلادی بازمیگردد که در آن دوران، احمد شاه قاجار، برگزیده شدن شجاع‌الدوله مراغه‌ای به عنوان والی و حاکم آذربایجان را تصویب کرد.
اگرچه که روایت خانه‌های بازمانده تاریخ و سیاست در تبریز، روایتی محدود به ابنیه باقی‌مانده است اما چه بسیار بوده‌اند ابنیه‌ای که اگر حتی آجری از آنان بر زمین می‌ماند، می‌شد تاریخ کهن این شهر را به گواه ابنیه روایت کرد.
انتهای پیام/