بزرگنمايي:
پیام آذری - خبرگزاری مهر- گروه استان‌ها: مردم آذربایجان‌غربی اسفندماه را «بایرام آیی» یعنی «ماه عید» هم می‌گویند. آنها به هفته اول اسفند ماه «چیله قووان» یعنی «چله فراری» و چهارشنبه هفته دوم اسفند «یالانچی چهارشنبه»، یعنی چهارشنبه دروغین می‌گویند.
آذری‌ها همچنین چهارشنبه هفته دوم اسفند ماه را «کوله چارشنبه»، یعنی چهارشنبه کوتاه، چهارشنبه هفته سوم را «موشتولوقچی چارشنبه»، یعنی چهارشنبه مژده‌رسان و چهارشنبه هفته چهارم اسفند را «آخر چارشنبه»، یعنی «آخرین چهارشنبه» می‌گویند.
آذری‌ها تا دو سه دهه گذشته، هر چهارشنبه اسفند ماه را با افروختن آتش جشن می‌گرفتند، اما امروزه فقط شاهد برگزاری آخرین چهارشنبه سال در این استان هستیم.
بخشی از جمعیت استان را ایلات تشکیل می‌دهند که برگزاری آئین‌ها و سنت‌ها نیز بین آنها با شیوه‌های مختلفی برگزارمی‌شود و برخی اعیاد در این ایلات کرد و ترک جایگاه ویژه‌ای دارد، به عنوان مثال ایل «جلالی»، ایل «ممکانلو»، ایل «هرکی» و ایل «دهکبری» برای عید فطر، عید قربان و تولد حضرت محمد (ص) اهمیت بسیار قائل‌اند و عید نوروز در میان آنها در جایگاه بعدی قرار دارد. در این میان اما جشن‌هایی چون چهارشنبه‌سوری، عید نوروز و سیزده‌به‌در بین ایلاتی چون «زرزرا» و «قره پاپاق» جایگاه ویژه‌ای دارند.
یکی دیگر از اعیاد ایلات منطقه، عید خدرنبی (خضر) است که این عید در شب اول اسفند گرامی داشته می‌شود. در این شب از هر 10 نفر، یک نفر خود را به شکل حاجی فیروز می‌آراید و با خواندن اشعار موزون برنامه‌هایی را اجرا می‌کند.
حدود چهل پنجاه سال پیش این‌گونه رسم بود که هنگام غروب و تاریک شدن هوا در روستاها، جوانان و بزرگسالان کپه‌های هیزم را در پشت بام منازل روی هم جمع می‌کردند و خانواده‌ها دور هم جمع می‌شدند و هیزم‌ها را می‌افروختند و سپس از روی شعله‌های آتش می‌پریدند.
در میان برخی از خانوده‌های کردزبان استان هم در این مراسم که آن را «چووارشن بانه» می‌نامند، تنها به فرستادن یک جعبه شیرینی و یک کیسه حنا و مقداری تنقلات از قبیل گردو، بادام، شکلات و روسری برای اهالی فامیل و آشنایان اکتفا می‌شود البته کردها اغلب شب تحویل سال آتش روشن‌می‌کنند.
شال‌اندازی از آداب چهارشنبه آخر سال در آذربایجان غربی
شال‌اندازی یکی دیگر از آداب چهارشنبه‌آخر سال در آذربایجان غربی بود. به این ترتیب که بعد از مراسم آتش افروختن، جوانان بر بام خویشان و همسایگان می‌رفتند و دستمالی را از پنجره و در روستاها از روزن بام‌ها به درون آویزان می‌کردند و صاحب خانه تعدادی گردو، بادام یا تخم مرغ رنگ کرده به دستمال می‌بست و می‌گفت؛ «چک! الله مطلبین ورسین». یعنی؛ خدا مرادت را بدهد.
مراسم بخت‌گشایی از آئین‌های مربوط به شب چهارشنبه‌آخر سال در آذربایجان‌غربی است که شامل گره زدن دستمال یا چارقد بود. بدین ترتیب که دختران دم‌بخت گره‌ی به دستمال یا چارقد خود می‌زدند و از اولین رهگذر می‌خواستند تا به امید باز شدن گره از کارشان، گره را بگشاید. در گذشته دختران دم‌بخت همچنین با پریدن از روی آتش شعر «بختم آچل چارشنبه» یعنی بختم در چهارشنبه‌سوری باز شود را می‌خواندند.
«بیللی بللی» قاشق زنی از رسوم کهن آذربایجان غربی
«بیللی بللی» یا قاشق‌زنی هم از رسم‌های شب چهارشنبه آخر سال در آذربایجان‌غربی بود. در این رسم دختران و پسران جوان قاشق به‌دست برای آن‌که شناخته نشوند چادری بر سر خود می‌کشیدند و به در خانه دوستان و همسایگان می‌رفتند و با زدن قاشق روی کاسه فلزی صاحب‌خانه را از حضور خود با خبر می‌کردند و صاحب‌خانه هم کاسه‌های آنها را از آجیل چهارشنبه آخر سال شیرینی، شکلات، نقل و پول پر می‌کرد.
فال‌گوش ایستادن نیز از دیگر رسم‌های چهارشنبه‌آخر سال بود که در آن دختران جوان نیت می‌کردند و پشت در اتاق می‌ایستاندند و به سخنان اهل خانواده گوش می‌دادند، سپس با تفسیر سخنان آنها، پاسخ نیت خود را می‌گرفتند و به همین خاطر معمولاً بزرگان خانواده تأکید می‌کردند که همه اعضای خانواده در این شب سخنان خوب بگویند.
مردم استان در شب چهارشنبه آخ، سال کوزه‌های کهنه را از روی پشت بام‌ها بر زمین می‌انداختند و می‌شکستند و به جای آن، کوزه نو می‌خریدند.
خواندن بایاتی اشعار محلی آذربایجان غربی
خواندن بایاتی‌های (شعر تک بیتی به زبان آذری) در شب چهارشنبه‌آخر سال در این استان نیز مرسوم بود. معمولاً خانواده‌ها به منزل بزرگان فامیل می‌رفتند و به خوردن آجیل و خواندن بایاتی سرگرم می‌شدند.
یکی دیگر از مراسم چهارشنبه‌آخر سال، فرستادن خنچه‌ای از هدایا به همراه نقل و شیرینی و آئینه برای تازه عروس‌ها بود. در این روز خانواده داماد هدایایی رنگارنگ را به خانه تازه عروس می‌فرستادند و این روز را جشن می‌گرفتند.
رفتن سر چشمه از دیگر مراسم چهارشنبه‌آخر سال است با این تفاوت که این رسم در صبح چهارشنبه انجام می‌شد. در روستاها هنوز هم سپیده‌دم این روز، زنان و دختران کوزه به دست سر چشمه می‌روند و کوزه‌های خود را پر از آب می‌کنند و به خانه می‌آوردند و اندکی از آن آب را در حیاط خانه می‌پاشند تا سال پربرکت و خوبی را داشته باشند.
حدود چهل، پنجاه سال پیش رسم معمول چنین بود که، دَم دمای، غروب آفتاب و تاریک شدن هوا در نقاط روستایی، جوانان و بزرگسالان با شور و شوق تمام، کپه‌های هیزم را در پشت بام منازل روی هم جمع می‌کردند و خانواده‌ها دور هم جمع می‌شدند و با غروب خورشید هیزم‌ها را می‌افروختند و هنگام پریدن از روی آتش شب چهارشنبه‌آخر سال این شعری را می‌خواندند:
آتیل باتیل چارشنبه / بختیم آچیل چارشنبه
باش آغریم دیش آغریم بوردا قالسین / درد بَلام بوردا قالسین
ترجمه:
بپر و بدو چارشنبه / بختم رو باز کن چارشنبه
سردردم و دندون‌دردم همین جا بمونه / درد و بلام همین جا بمونه
حسن سپهرفر پژوهشگر مردم شناس میراث فرهنگی در این زمینه اظهار کرد: آئین‌های چهارشنبه آخر سال در آذربایجان غربی با در نظر گرفتن عناصر متنوعی که طی قرن‌ها در خود نهادینه کرده برای خود آدابی دارد، آئین برجسته‌ای که از ابتدای اولین چهارشبه اسفندماه با مهمترین عنصرش آتش پا به میان می‌گذارد.
وی افزود: چهارشنبه آخر سال ترکیبی است از دو واژه چهارشنبه و سوری، برخی چهارشنبه را به نوعی نماد چهار فصل سال یا عناصر چهارگانه و سوری آن را به معنی سرخی می‌دانند.
سپهر فر با بیان اینکه، اسفند ماه در میان مردم آذربایجان غربی به «بایرام‌آیی» (ماه عید) معروف است گفت: ایامی که آرام آرام طبیعت جان می‌گیرد و زمین زنده می‌شود و نفس بر آن جاری و جهان حیاتی دیگر آغاز می‌کند.
پژوهشگر مردم شناس میراث فرهنگی تصریح کرد: برخی این ماه را به عناصر چهارگانه، آب، باد، خاک و آتش نسبت می‌دهند، چنانکه گویا هفته اول اسفند ماه که به عنصر «سو» (آب) اختصاص دارد، هوا به قدری گرم می‌شود که از این پس آب‌های روی زمین یخ نمی‌بندند.
«چارشمبه پایی» رسمی دیرین در مناطق آذربایجان غربی
وی گفت: هفته دوم که به «یِئل» (باد) اختصاص دارد در این ایام باد محلی به نام «مِه یئلی» وزیده و به علت گرمی که دارد برف‌های سطح زمین را ذوب می‌کند و بخاراتی از زمین متصاعد می‌شود، هفته سوم «دوغری نفس» (نفس آشکار) که اختصاص به خاک دارد، نفس بر زمین می‌آید و زنده شدن مجدد آن آرام آرام آشکار می‌شود و نهایتاً در هفته چهارم که به منزله «اُد» (آتش) تلقی می‌شود، وداع با زمستان و دورکردن پلیدی‌ها است که با مراسم آتش‌افروزی چهارشنبه آخر سال همراه است.
سپهرفر ادامه داد: طی این ایام آذربایجانی‌ها در فکر تدارک مراسم چهارشنبه آخر سال و عید از قبیل، خرید پوشاک نو، میوه و شیرینی، هدایا برای افراد نزدیک و لوازم مورد خانه می‌شوند.
پژوهشگر مردم شناس میراث فرهنگی آذربایجان غربی تصریح کرد: در این روز هدایایی تحت عنوان «چارشَمبهَ پایی» از سوی والدین داماد به منزل نوعروسشان فرستاده می‌شود تا بدین وسیله وفاداری، احترام به خانواده عروس و حفظ سنت‌ها را ادا کرده باشند.
وی گفت: معمولاً هدایایی با توجه به وسع مالی خانواده مانند: شیرینی، آجیل، طلا و جواهراتی از قبیل: انگشتری، النگو یا گوشواره و احتمالاً پارچه و لباس تحت عنوان (خَلَت / خلعت) برای عروس تهیه و تدارک دیده و همه را داخل طبق‌های چوبی (خُن) یا مجمعه‌ای گذاشته و به خانه پدری عروس ارسال می‌کنند، هرچه محتویات طبق بیشتر و پررنگ‌تر باشد نشانه احترام خانواده داماد و اهمیت دادن به عروس و خانواده او است.
پژوهشگر مردم شناسی میراث فرهنگی استان عنوان کرد: صبح روز چهارشنبه دم دمای طلوع آفتاب که هنوز هوا کاملاً روشن نشده و به اصطلاح گرگ و میش است، مردم شهرها و روستاها از بزرگ و کوچک تا پیر و جوان دسته دسته بر سر چشمه‌سارها و نهرها رفته و ضمن شادی و ترکاندن ترقه سه یا هفت بار از روی آب می‌پرند و برای خود آرزوی سلامتی می‌کنند، برخی نیز با اعتقاد به اینکه در چهارشنبه آخر سال و خصوصاً موقع تحویل سال آب‌ها از نو متولد می‌شوند، کوزه‌های کهنه خود را کنار رودخانهها بر زمین زده و می‌شکنند، یا از بام منازل بر زمین پرت می‌کنند تا بدین نحو کهنه گی‌ها را از خانه و کاشانه خود دور کنند.
سپهرفر ادامه داد: سپس کوزه‌هایی را که به تازگی خریداری کرده‌اند با آب تازه پر می‌کنند تا هنگام تحویل سال به‌عنوان خیر و برکت به کُنج اتاق‌ها بپاشند، یا چایی دم کنند و دست و صورت بشویند و وضویی تازه کنند، برخی از زنان روستایی هم آب چهارشنبه را در مشک می‌ریزند تا کره و روغن بیشتری به دست آورند، یا بر روی احشام می پاشند تا سالم و پربرکت باشند، یا می‌خوردند تا بیماری‌ها را از خود دور کنند، با وجود این خانه‌تکانی، پوشیدن لباس نو، شکستن کوزه‌های کهنه و موارد دیگری که حاکی از تمیزی و نو بودن دارد، خانواده‌ها را به نحوی به بهداشت خانه مقید کرده و بیماری‌ها را در سال نو از خانه دور می‌کند.
کد خبر 6411855