بزرگنمايي:

پیام آذری - به گزارش خبرنگار سیاسی ایونا، در روزهای اخیر، شاهد اتفاقی نادر در عرصه دیپلماسی ایران بودیم. توهین یکی از مداحان اردبیلی به روسای جمهور آذربایجان و ترکیه در مراسم بزرگداشت شهدای جنگ چالدران و شهدای مقاومت در اردبیل ، واکنش‌های تندی را از سوی این دو کشور در پی داشت. این مداح، الهام علی‌اف و رجب طیب اردوغان را "حرامزاده و حرام‌لقمه" خطاب کرد و مدعی شد که "نوادگان شاه اسماعیل صفوی از اردبیل، پرچم امام زمان را در باکو و دیگر شهرهای جمهوری آذربایجان که تا دو قرن پیش بخشی از خاک ایران بودند، به اهتزاز درخواهند آورد" .
الهام علی‌اف، رئیس جمهور آذربایجان، در واکنش به این اظهارات، خواستار برکناری امام جمعه اردبیل و عذرخواهی رسمی از آذربایجان شد . او اظهارات این مداح را "نگرش نفرت‌آمیز" عنوان کرد و به صورت تلویحی رهبر جمهوری اسلامی را مسئول بازگویی این اهانت دانست که در حضور نماینده‌اش در اردبیل صورت گرفته است. واکنش‌ها به اظهارات توهین‌آمیز وزارت خارجه جمهوری آذربایجان نیز در واکنش به این اتفاق، کاردار ایران در باکو را احضار و مراتب اعتراض خود را به این اظهارات اعلام کرد . این وزارتخانه با مطرح کردن ادعای برانگیخته شدن احساسات ضد آذربایجانی در ایران، این اقدام را مغایر با روحیه روابط دوجانبه و اهداف پیش روی دو کشور دانست . این در حالی است که امام جمعه اردبیل در این مراسم حضور داشت و هیچ واکنشی به سخنان توهین‌آمیز مداح نشان نداد . اما پس از واکنش‌های گسترده، آیت‌الله حسن عاملی، امام جمعه اردبیل، طی یادداشتی از مداحی جنجالی این مداح انتقاد و تاکید کرد که "ادبیات نامناسب به کار گرفته شده نمی‌تواند ادبیات رسمی، دینی و اعتقادی ما و موضع رسمی جمهوری اسلامی باشد" . واکنش رسانه‌ها و مقامات ترکیه او همچنین افزود که "چنین نسبتی در عالم دیپلماسی کاملا غیرمتعارف و سوال‌برانگیز است و اظهارات شخصی افراد به هیچ وجه موضع رسمی هیچ حکومتی در دنیا نیست" . واکنش رسانه‌های ترکیه رسانه‌های ترکیه نیز به این موضوع واکنش نشان دادند و این اقدام را محکوم کردند. آنها این اظهارات را توهین به مردم ترکیه و تلاش برای برهم زدن روابط دو کشور دانستند. تحلیل‌های سیاسی اهداف پشت پرده اما نکته قابل تامل اینجاست که این سخنان توهین‌آمیز از صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران نیز پخش شد . این موضوع سوالات زیادی را در اذهان عمومی ایجاد کرده است. آیا صدا و سیما با پخش این سخنان، به نوعی آن را تایید کرده است؟ آیا این اقدام، نشان‌دهنده تغییر رویکرد در دیپلماسی ایران است؟ آیا دیپلماسی مداحان جای دیپلماسی رسمی را گرفته است؟ برخی از تحلیلگران معتقدند که این اقدام مداح اردبیلی با اهداف خاصی صورت گرفته است. آنها به تنش‌های موجود میان ایران و آذربایجان از جمله رزمایش‌های نظامی دو کشور، اعتراض به انتقال سوخت ایران از ارمنستان به قره‌باغ و پرونده حمله مسلحانه به سفارت آذربایجان در ایران اشاره می‌کنند و معتقدند که این اقدام می‌تواند به تشدید این تنش‌ها منجر شود. تخریب دولت و سیاه‌نمایی علیه پزشکیان در این میان، مسعود پزشکیان، رئیس جمهور ایران، همواره بر اهمیت دیپلماسی رسمی و تعامل با کشورهای همسایه تاکید داشته است . او بارها اعلام کرده است که سیاست خارجی ایران بر اساس احترام متقابل و عدم دخالت در امور داخلی سایر کشورها استوار است. اما به نظر می‌رسد عده‌ای در تلاشند تا با ایجاد تنش و بحران در روابط خارجی، دولت او را تضعیف کنند . این افراد با سوءاستفاده از تریبون‌های مختلف، به تخریب دولت و سیاه‌نمایی علیه آن می‌پردازند . به عنوان مثال، روزنامه جمهوری اسلامی در گزارشی با انتقاد از این اقدام، این سوال را مطرح کرده است که "آیا قرار است مداحان هرچه می‌خواهند بگویند، به هرکس می‌خواهند اهانت کنند و سیاست‌های داخلی و خارجی کشور را آنها تعیین و تنظیم و ترسیم کنند؟" پیامدهای دیپلماسی مداحان این اقدام مداح اردبیلی می‌تواند پیامدهای منفی برای ایران در پی داشته باشد. الهام علی‌اف در واکنش به این اظهارات، اعلام کرده است که "تنها اظهار تاسف در بیانیه وزارت امور خارجه ایران کافی نیست و روحانی این استان (امام جمعه اردبیل) دستکم باید از سمت خود برکنار شده و وادار شود تا از جمهوری آذربایجان عذرخواهی کند." این اظهارات نشان می‌دهد که این اتفاق می‌تواند به تیرگی روابط ایران و آذربایجان و افزایش بی‌اعتمادی میان دو کشور منجر شود. دیپلماسی رسمی ایران در دست کیست؟ در چنین شرایطی، این سوال مطرح می‌شود که دیپلماسی رسمی ایران در دست کیست؟ آیا سیاست خارجی ایران توسط نهادهای رسمی تعیین می‌شود یا اینکه افراد و گروه‌های غیررسمی نیز در آن نقش دارند؟ دیپلماسی رسمی در برابر دیپلماسی غیررسمی واقعیت این است که دیپلماسی، امری پیچیده و چندوجهی است. در دنیای امروز، علاوه بر نهادهای رسمی، عوامل دیگری نیز بر روابط بین کشورها تاثیرگذارند. افکار عمومی، رسانه‌ها، گروه‌های فشار و حتی افراد influencial می‌توانند در شکل‌دهی به سیاست خارجی یک کشور نقش ایفا کنند. با این حال، در هر کشوری، نهادهای رسمی مسئولیت اصلی در تعیین و اجرای سیاست خارجی را بر عهده دارند. در ایران نیز وزارت امور خارجه، شورای عالی امنیت ملی و سایر نهادهای مربوطه، متولیان اصلی دیپلماسی کشور هستند. اما نکته مهم این است که این نهادها باید با هماهنگی و هم‌افزایی، سیاست خارجی ایران را به پیش ببرند. در غیر این صورت، شاهد اتفاقاتی مانند توهین مداح اردبیلی و واکنش‌های منفی کشورهای همسایه خواهیم بود. دیپلماسی مداحان آسیب جدی به منافع ملی کشور در پایان، باید به این نکته اشاره کرد که دیپلماسی مداحان، نه تنها به نفع ایران نیست، بلکه می‌تواند به منافع ملی کشور آسیب برساند. در شرایطی که ایران با چالش‌های زیادی در عرصه بین‌المللی روبرو است، نیازمند دیپلماسی فعال و هوشمندانه‌ای هستیم که بتواند منافع ملی کشور را تامین کند. این اتفاق نشان می‌دهد که سخنان و اقدامات افراد غیررسمی می‌تواند بر روابط خارجی ایران تاثیرگذار باشد و به وجهه بین‌المللی کشور آسیب برساند. بنابراین، ضروری است که نهادهای مسئول، نظارت و کنترل بیشتری بر اینگونه اقدامات داشته باشند و از تکرار چنین اتفاقاتی جلوگیری کنند. در حالی که دولت پزشکیان بر دیپلماسی رسمی و تعامل با کشورهای همسایه تاکید دارد، اینگونه اقدامات می‌تواند تلاش‌های دولت را در عرصه سیاست خارجی با چالش مواجه کند. بنابراین، برای حفظ منافع ملی و پیشبرد اهداف سیاست خارجی، ضروری است که همه افراد و گروه‌ها به جای دامن زدن به تنش‌ها، در جهت تقویت دیپلماسی رسمی و بهبود روابط با کشورهای همسایه گام بردارند.